Марий тиште кечым эртараш
СЦЕНАРИЙ
Республикысе Курчак театр. 10 декабрь, 18.00 шагат
Курчак театрын сценыжым пайремлан келшышын сєрастарыме. Шеҥгел фонышто Марий тиште кечын эмблемыже волгалтеш.
Кок вӱдышӧ лектеш: М.МЕДИКОВА ден Э.ЯКОВЛЕВ.
МЕДИКОВА: Йылме пеледышым пого –
Тудо вет ӱмырыштет
Шерге дечат шерге пого,
Эн кугу вий кидыштет.
Куш тумо гай пеҥгыдемын.
Лӱшкыжӧ шочмо йылмет
Кудыр лышташ-влакет семын
Патырле вуй ӱмбалнет.
ЯКОВЛЕВ: Тумо лышташыже дене
Ош тӱня ден мутлана.
Йылмым монда гын айдеме,
Вожшо кузе илана?
Кодышт чечен кумылетым –
Шучкыжо огыл титак.
Йылмым мондет – калыкетым
Мондымо дене иктак.
МЕДИКОВА: Чапле марий поэт Валентин Колумбын калыкнан илыш негызше – шочмо йылмына нерген сылнын каласыме ойжо тек республикынан Кугыжаныш пайремжылан – Марий тиште кечылан пӧлеклалтше каснан шулдыран ойжо семын йоҥгалтеш.
ЯКОВЛЕВ: Мы открываем наш вечер, посвящённый празднованию Дня марийской письменности!
(Россий Федерацийын да Марий Эл Республикын Гимнышт йоҥгат).
МЕДИКОВА: Марий Эл Республикын «Марий тиште кече» Кугыжаныш пайремже тений ынде 15-ше гана палемдалтеш. Ты пайремым ыштыме нерген Указым Марий Эл Республикын Президентше 1998-ше ий 18-ше ноябрьыште луктын.
ЯКОВЛЕВ: А молан лачак 10-шо декабрьыште пайремлена? Тидын нерген кызыт ынде чыланат палат, манаш лиеш. Но айста кӱчыкын ушештарен кодена, шинчымашнам терген ончена. Залыште мемнан полышкалышына-влак улыт: Людмила Карпова ден Владимир Аптулаев. Нуно кызыт мемнан пагалыме уна-влаклан икмыняр йодышым пуат.
МЕДИКОВА: Молан ме Марий тиште кечым лачак 10-шо декабрьыште палемдена?
ЯКОВЛЕВ: Да мом ончыкта «тиште» мутшо?
(Л.Карпова ден В.Аптулаев залыште шинчыше-влаклан эше ик гана тиде йодышым ойлат. Кумылан-влак (ончылгоч кутырен келшыме почеш) вашештат.)
Вашмутшо тыгай улыт:
1775-ше ий 10-шо декабрьыштеСанкт-Петербург оласе книга кевытлаш икымше марий грамматика ужалымашке лектын. Тудо «Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка» маналтын. Грамматикын авторжылан Озаҥысе архиепископ Вениамин Пуцек-Григоровичым шотлат.
«Тиште» — акрет годсо финн-угор мут. Пеш ожныжо тудо «шӱдыр» манмым ончыктен. Марий йылмыште «тиште» мут «пале», «тамга» манме лийын. Иктаж-могай умылымашым ойлышо кеч-могай палымат тыге маныныт. Марий-влак тудым ваш-ваш куэ кумыжеш возен колтылыныт).
(Экраныште марий пӱртӱслан пӧлеклалтше слайд-влак ончыкталташ тӱҥалыт. Нунын фонеш вӱдышӧ-влак почеламутым лудыт). Музыка!
МЕДИКОВА: Чодыра, шем кожла, сото шӱргӧ…
Мом гына шомакна ок нумал!
Нигунам пӱртӱс дене ыш шурго
Марий еҥ, тудлан мелын кумал…
Эпере ик лыштышым ыш вурсо,
Ер чурийыш миен ыш шӱвал.
Тӱрвыж дек намиен тичмаш урзым,
Вӱдым подылын – вӱдылын ал.
ЯКОВЛЕВ: Лийын лӱмжӧ лӱмедышлык огыл:
Чимарий – тиде эре марий.
Тувыр мелже – пеледыш да олык,
Мел йымалне – ару шӱмын вий…
Урзыш вӱдым коштал налме семын
Мемнан кидыште кызыт чыла.
Тичмашнек, велыде, волгыдемын
Наҥгаяш тыланет да мылам.
МЕДИКОВА: Поэт Геннадий Оярынат нине шомакше-влак таче пеш лачеш толыт! Тиде кумылымак ешара Искандаров лӱмеш Марий кугыжаныш капеллын мурыжо. Семже Вениамин Захаровын, мутшо Семён Николаевын. «Марий калыкем».
(Капелла мура – «Марий калыкем»)
ЯКОВЛЕВ: Пагалыме йолташ-влак, а кызыт пайрем мутым ойлаш сценыш Галина Степановна Ширяевам, Марий Эл Республикысе Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыжым ӱжына!
(В.И.Актанаев сценыш лектеш, пайрем мутым ойла, саламла, наградым кучыкта. Тыгодым туш сем йоҥгалтеш)
МЕДИКОВА: А кызыт саламмутым ойлаш тендан ончык Александр Алексеевич Петров – Марий Эл Республикысе Кугыжаныш Погын Председательын алмаштышын полышкалышыже- лектеш!
(А. А. Петров пайрем мутым ойла, таумутым кучыкта)
ЯКОВЛЕВ: Пеш кугу тау, Анатолий Николаевич! Пайрем кумылнам адакат Искандаров лӱмеш Кугыжаныш капелла нӧлталеш. Семже Эллина Архипован, мутшо калыкын. «Ал саска».
(Капелла мура – «Ал саска»)
МЕДИКОВА: Мутым адакат Люда ден Володялан пуэна.
(Прожектор тул залыш кусна, тусо вӱдышӧ-влакым авалта. Л.Карпова ден В.Аптулаев наградым налше еҥ-влак деке лишемыт).
Л.КАРПОВА: Шерге йолташ-влак, ме тендам тачысе пайрем дене да наградым налмыда дене шокшын саламлена! Да кызыт тыланда икмыняр йодышым пуынена.
В.АПТУЛАЕВ (икте деч йодеш): Каласыза, пожалуйста, Марий тиште кечым те пайрем семын шижыда мо?
Л.КАРПОВА (весе деч): Марий йылмын, марий возымашын ончыкылыкшо нерген могай шонымашда?
В.АПТУЛАЕВ (кумшо деч): Марий тиште кечым утларак сайын да кумданрак эртарен колташ мыланна эше мом ышташ кӱлеш?
(Уна-влак кӱчык вашмутым пуат)
Л.КАРПОВА: Кугу тау, шерге йолташ-влак!
В.АПТУЛАЕВ: Пайрем дене, Марий тиште кече дене!
(Прожектор тул адакат сценыш вонча)
МЕДИКОВА: Пайремна лӱмеш – адакат муро. Тудым Марий Элын сулло артистше Олег Логинов йоҥгалтара.
ЯКОВЛЕВ: Семже Виталий Алексеевын, мутшо Василий Регеж-Гороховын – «Поро кече, ялем!»
(О.ЛОГИНОВ – «Поро кече, ялем!» муро)
МЕДИКОВА: Таче тиде пайремыш марий йылмын, марий сылнымутын, марий возымашын лишыл еҥже, нуным йӧратыше, аклыше, пагалыше, ончыко вӱден кайыше уста еҥ-влак погыненыт. Чылаландат кугу таум ойлена!
ЯКОВЛЕВ: Но ме таче тыглай мут дене веле огына серлаге. Тендан кӱлешан пашада нерген кумданракак каласен кодынена.
МЕДИКОВА: Кызыт мутым филологий наука кандидат, Марий шымлыше институтын йылме пӧлкажым вуйлатыше Олег Арсентьевич Сергеевлан пуэна. МУЗЫКА!
(Сценыш О.А.Сергеев кӱза. Кӱчыкын марий литературылан негызым пыштыше-влак нерген, писатель-классикна-влак нерген каласкала. Тиде – С.Г.Чавайн, Н.С.Мухин, М.С.Герасимов-Микай, М.Шкетан, Олык Ипай…
Марий йылме наукым вияҥдымаште тыршыше учёный-влак нерген ойла. Тиде – В.М.Васильев-Ӱпымарий, Г.Г.Кармазин, С.Г.Эпин…)
МЕДИКОВА: Тау, Олег Арсентьевич! Пагалыме йолташ-влак, а кызыт сценыш Марий самырык театрын артистше-влак лектыт. Нуно Геннадий Гордеевын «Чавайн» пьесыж почеш шындыме спектакль гыч ужашым модын ончыктат.
(«ТЮЗ – «Чавайн» спектакль гыч ужаш)
ЯКОВЛЕВ: Олег Арсентьевич марий йылме наукыш кугу надырым пыштыше шуко шанчыеҥ нерген пагален ойлыш. Тачат ты наука уста шымлызе-влакын тыршымыштлан кӧра вияҥеш, ончыко кая. Тиде – филологий наука доктор, профессор-влак Дмитрий Егорович Казанцев, Елизар Николаевич Мустаев, Гурий Иванович Лаврентьев, Анатолий Николаевич Куклин, Наталья Николаевна Глухова, филологий наука кандидат-влак Валентина Григорьевна Гаврилова, Эльвира Ивановна Пекшеева, Галина Алексеевна Эрцикова.
(Каласыме еҥ-влак злыште икымше радамыште шинчат)
МЕДИКОВА: Пагалыме йолташ-влак, ме тендам Марий тиште пайрем кече дене шокшын саламлена! Мутым кызыт уэш залыште пашам ыштыше вӱдышӧ-влаклан пуэна.
(Л.Карпова ден В.Аптулаев кум уналан ик йодышым гына пуат:
– Тендан шонымаште, марий йылмынан, марий тиштынан ончыкылык пӱрымашыже могайрак?
(Уна-влак кӱчыкын ойлат)
МЕДИКОВА: Кугу тау тыланда! Эше ик гана пайрем дене! А тиде пайрем кумылым адакат муро пєлек нєлталеш. Сценыште – Самырык-влаклан Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше Влад Николаев!
ЯКОВЛЕВ: Семже Вениамин Захаровын, мутшо Альбертина Иванован – «Чачавий».
(Влад Николаев – «Чачавий»)
ЯКОВЛЕВ: «А мый шочмо марий йылмемым кӱлеш семын палем мо? Марла чын возен моштем мо?».
МЕДИКОВА: Мемнан кокла гыч шагал еҥже, очыни, шкаланже тыгай йодышым пуа, шкенжым шке тидлан пешыже огешат терге, очыни.
ЯКОВЛЕВ: Но кумылан-влак теҥгече тидым ыштен кертыныт. Марий кугыжаныш университетын калыкле тӱвыра да тӱвыра кокласе коммуникаций институтшо Марий тӱвыра рӱдер полшымо дене икымше гана чыла кумылан-влаклан Марий тиште кечылан пӧлеклалтше «Марла чын возена» лӱман диктантым эртарен.
МЕДИКОВА: Кызыт тиде диктантын паша саскаж дене палдарашат жап шуын. Мутым ты институтын вуйлатышыже, историй шанче кандидат, доцент Родион Иванович Чузаевлан пуэна. Музыка!
(Марла диктантым иктешлымаш, пӧлекым пуэдымаш)
ЯКОВЛЕВ: Кызыт саламмутым каласаш сценышке историй шанче кандидат, Валериян Васильев лӱмеш йылмым, сылнымутым, историйым шанчын шымлыше марий институтын вуйлатышыже Александр Сергеевич Казимовым ӱжына.
МЕДИКОВА: Ме кызыт гына ик жаплан школышто тунемме пагытышкышт пӧртылшӧ кугыеҥ-влакым саламлышна. А кӧ кушкын толшо тукымлан шке илыш кумылжым да паша вийжым ок чамане?
ЯКОВЛЕВ: Чын, тиде – туныктышо ден йочасадлаште тыршыше воспитатель-влак! Нунат таче мемнан пайремыштына улыт да нунымат шокшын саламлена!
МЕДИКОВА: Тиде – Йошкар-Оласе 14-ше номеран гимназийын тӱҥалтыш класслаштыже туныктышо Мария Валерьевна Ожиганова;
ЯКОВЛЕВ: Йошкар-Оласе 21-ше номеран школышто марий йылмым да Марий Элысе калык-влакын историй ден культурыштым туныктышо Оксана Николаевна Васенина.
МЕДИКОВА: Руэм кыдалаш школышто марий йылмым туныктышо Лидия Николаевна Рябинина.
ЯКОВЛЕВ: Семёновка селасе 21-ше номеран «Рябинушка» йочасадым вуйлатыше, Россий Федерацийысе общий образованийын почётан пашаеҥже Людмила Архиповна Никитина.
МЕДИКОВА: Йошкар-Оласе 11-ше номеран йочасадыште марий йылмым туныктышо Светлана Александровна Захарова.
ЯКОВЛЕВ: Нӧргӧ тукымым куштымаште, нунылан шинчымашым пуымаште тыршыме суапле деч суапле пашаштыда ончыкыжымат саскада тӱвыргӧ лийже! Тендан декат мемнан самырык йолташна-влак лишемыт.
Л.Карпова ден В.Аптулаев туныктышо-влак дек лишемыт, йодышым пуат:
– Марий тиште кечын самырык тукымлан могай саламлыме да тыланыме мутым ойлен кертыда?
(Ик-кок уна вашешта)
МЕДИКОВА: Тиде пайрем кечын школлаште туныктышо ден йочасадлаште тыршыше пашаеҥ-влакымат эше ик гана уло кумылын саламлена. Пашада эреак ушнен шогыжо! Да тыланда Марий кугыжаныш университетын «Цармис» театрже весела куштымашым пӧлекла!
ЯКОВЛЕВ: Вашлийза!
(«Цармис» театрын ик номерже)
МЕДИКОВА: Марий тиштын, марий возыктышын вияҥмыже нерген ойлымо годым шочмо сылнымутым шымлыме паша нергенат ойлыде кодаш ок лий. А тиде пашам литературовед-влак шуктен шогат.
ЯКОВЛЕВ: Марий сылнымутым шымлыме пашан вийнымыже нерген, шке коллегыже-влак нерген филологий наука кандидат, Марий шымлыше институтын сылнымут пӧлкажым вуйлатыше Надежда Александровна Федосеева палдара. Музыка на выход!
(Сценыш Н.А.Федосеева лектеш, марий сылнымутым шымлыме паша нерген, ты пашаште тыршыше-влак нерген кӱчыкын каласкала)
Тиде — филологий наука доктор, профессор-влак Иван Семёнович Иванов, Раисия Алексеевна Кудрявцева, Николай Иванович Куторов; филологий наука кандидат, доцент-влак Галина Никитьевна Бояринова, Силантий Сатеевич Сабитов, Галина Анатольевна Яковлева, Татьяна Николаевна Беляева, Людмила Евгеньевна Шабдарова)
ЯКОВЛЕВ: Володя, Люда, пагалыме уна-влак деке йодышда уло вет?
В.Аптулаев ден Л.Карпова уна-влак дек лишемыт. Йодышышт кӱчык лиеш:
– Марий тиште кечын мемнан дек пайремыш толшо уна-влаклан мом ойлен кертыда? Могай сугынь мутым, могай тыланыме мутым каласеда?..
(Уна кокла гыч иктаж-кӧжӧ мутым ойлат)
МЕДИКОВА: Ме таче кугешнен каласен кертына: мемнан марий сылнымутна илыш да жап дене тӧр кая. Сылнымут корныш у, самырык вий-куатат ушненак шога. Теве Марий кугыжаныш университет пелен кызыт ынде шулдырым пеҥгыдемдыше сылнымут усталык семинар пашам ышта.
ЯКОВЛЕВ: Ты семинарын пашажым палыме поэтесса, Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше Зоя Дудина-Глушкова виктара. Каласен кодаш уто огыл, Зоя Михайловна ты премийын тенийсе лауреатше. Тудым ме кӱкшӧ лӱм дене алал кумылын саламлена. Да мутым шкаланже пуэна. Музыка!
(З.Дудина сценыш кӱза. Шке самырык йолташыж-влакын усталык саскашт нерген каласкала. Мучашлан нунын кокла гыч иктаж кум еҥ шке почеламутыштым сцена гыч лудыт. Тылеч вара ик вӱдышӧ мурым увертара)
МЕДИКОВА: Поэзий ден муро эре таҥ тошкал ошкылыт. Муро пӧлекым тыланда Искандаров лӱмеш Кугыжаныш капеллын солисткыже Нина Казашова ышта!
ЯКОВЛЕВ: Семже Валерий Тихоновын, мутшо Маргарита Изиланован – «Латкандаш ий».
(Н.Казашова мура)
МЕДИКОВА: Марий тиште кечылан пӧлеклалтше пайремнаш шуко рвезе еҥ – ойыртемынак каласыман: уста рвезе еҥ – таче толын. Кызыт нунат сценыш, тендан ончык лектыт.
ЯКОВЛЕВ: Эн ончыч самырык вўдышӧ йолташна-влакым тышке ӱжына. Люда, Володя, эртыза сценышке. Мутым ме ынде тыланда пуэна.
(Л.Карпова ден В.Аптулаев сценыш кӱзат. Нуно кӱчыкын самырык-влакын эртарыме изи огыл пашашт нерген ойлат. Мутым Наташа Вениналан пуат. Тудо «ВийАр» ушемын шуктен шогымо пашаж дене палдара.
«Книга – яллан», «Мый марла ойлем» да моло акций нерген каласкалат.
Вара сценыш самырык устаеҥ-влакым ўжыт. Тиде – аспирантка Марина Соколова, студентка-влак Татьяна Ибатиева ден Елена Соловьёва. Нунын нерген кӱчыкын палдарымаш, нуным саламлымаш.
«Ший Пампалче» постановка гыч ужашым модын ончыктымаш.
«Югорно» калык эпос гыч ужашым лудмаш.
Вара мутым адакат вӱдышӧ-влак налыт)
МЕДИКОВА: Шергакан йолташ да уна-влак! Тыге шиждегыч Марий тиште кечылан пӧлеклалтше пайрем касна мучашкат лишемеш. Ме тендам чыладамат, тыгак тӱнямбалсе уло марий еҥым, тиде пайрем дене эше ик гана шокшын саламлена!
ЯКОВЛЕВ: Мы от всей души поздравляем вас с Днём марийской письменности!
МЕДИКОВА: Йылме пеледышым пого,
Тудо вет ӱмырыштет
Шерге дечат шерге пого,
Эн кугу вий кидыштет!
ЯКОВЛЕВ: Куш тумо гай пеҥгыдемын.
Лӱшкыжӧ шочмо йылмет
Кудыр лышташ-влакет семын
Патырле вуй ӱмбалнет!
(Мурызо О.Логинов – «Марий сандалык» муро)
МУЧАШ
