Компьютер гыч ныжыл сем йоҥгаш тӱҥалеш. Ончаш погынышо-влак ончыко КОК ВӰДЫШӦ лектеш.
Сем фонышто:
- Нылле икымше ий. Пеледалтше июнь.
Неле вӱдшым шыман йоктарен кугу Юл.
- Лийын кӱкшӧ кава кандывуй гае канде.
Эше тыныс пашаште ноен шочмо мланде.
- Эше тымык шоген йырым-йыр, кумдыкеш –
Кӱдырчан йӱр деч ончыч тыгайже лиеш…
Ныжыл сем эркышна. Тунамак кӱдырчӧ йӱк шергылташ тӱҥалеш. Тудо бомбо да снаряд-влак пудештме йӱкыш кусна.
- …Кенеташте волгенче чорикын рашкалтыш.
Уло эл савырнен тунам патыр салтакыш.
- Пеледалтше, ший тӱсшым йомдарыш июнь.
Пуйто йогымым чарныш кумда, кугу Юл.
- Савырнен эн вияныш, кӧ лийын эн нӧргӧ.
Савырнен чал вуяныш латшым ияш эрге…
МУРО НОМЕР
- А вара тӱнямбак толын тынысле Май,
Кӱдырчан йӱр почеш кечын лекмыже гай.
- Эрге оҥыш пызнен, ава шорто шӱм темын:
Тудын деч ончыч рвезыжын ӱпшӧ ошемын.
- «Рвезынекак сареш, – ойлыш эрге тунам, –
Тек иктат ок чалем. Тек пытартыш лиям!..»
- Но тынысле, волгыдо Май толмешке, мемнан эллан 1418 шучко, неле, йӧсӧ кече ден йӱдым илен лекташыже пернен, ик еҥ семын салтакышке савырныше калыклан “Чылажат – фронтлан, чылажат – Сеҥымашлан!” манме ӱжмаш дене илаш, кредалаш да чылажымат пӱйым пурын чыташыже логалын.
МУРО НОМЕР
- Марий республик 1941 ий 22 июнь кечын, рушарнян, эр годсек автономийлан 20 ий темме пайремым рӱж пайремлен. Но юарлыме пайрем кумылым шучко увер кӱрлын.
“Священная война” мурын ик куплетше да припевше.
- Марий кундем гыч 130 тӱжем наре еҥ Кугу сарышке каен, тушеч пелыже наре пӧртылын огыл…
Сем почеш:
Лийын вулно йӱран неле пагыт.
Пӱтынь мланде тул дене ырен.
Тыгай годым латшым ияш йыгыт
Военком деке йодын пурен.
Кугешнен, налын кидыш повесткым –
Шочмо эл, салтакетым вашлий!
Шинчавӱд ден ужатышт полмезым.
…Шоген йӧсӧ, тулан шучко ий…
- Кече дек вуйым нӧлтышӧ озым
Шурнывуйыш ыш шу савырнен.
Рвезе
мландышке оҥ дене возын,
Тудым вулно йӱр деч авырен.
Но шуктен сугынь ойжым полмезыным
Мемнан дек теве тиде кечак:
«Мӱндыр жапыште илыше рвезе,
Иле ӱмырым мыйын верчат!»
МУРО НОМЕР
- “Уло эл савырнен тунам патыр салтакыш…” Кугыеҥ-влак дене тӧр йоча-влакат тыгай салтакышкак савырненыт. Тылыште неле пашаште тыршеныт, фронтышто кидыш автоматым кученыт, партизан отрядлаште разведчик семын кредалыныт.
- Ныл лӱддымӧ йочалан Совет Ушем Герой кугу чап лӱмым пуымо. Теве нуно: Лёня Голиков, Марат Казей, Валя Котик да Зина Портнова…
- Марий кундемыштат йоча-влак фронтлан кугун полшеныт. Пашаште тыршен ыштыме оксашт дене “Марий пионер” лӱман самолётым да танкым ыштыме, нуно фронтышто кредалыныт.
- Шарнена ме кызыт землячкына, герой-комсомолко Ольга Тихомировам. Тудо Йошкар-Ола воктенсе Лапшино лӱман руш ялыште шочын. Фронтышто партизан отрядыште санитарке лийын.
- Ик неле кредалмаш годым отряд командир колен, да боец-влакым атакыш Ольга Тихомирова кынелтен, но тудын самырык илышыжымат пульо кӱрлын. Марий мландын чолга ӱдыржын, Ольга Тихомирован, подвигшым 1-ше степенян Отечественный сар орден дене палемдыме.
- Герой-комсомолкын лӱмжым Йошкар-Оласе ик уремлан да 2-шо номеран школлан пуымо.
Сем фонеш:
Пульо, пульо… Эл ӱмбалне шӱшкен.
Пульо, пульо… Ача шӱмым шӱтен.
Ача шӱмым шӱтен,
Шокшо шӱм гоч эртен.
А вара…
- (тугак сем фонеш): А вара… Савырнен шинчавӱдыш.
Савырнен шинчавӱдыш, ава шӱргым нӧртен.
Ава шӱргым нӧртен, эрге оҥыш йоген.
Эрге оҥыш йоген, рвезе шӱмыш витен…
МУРО НОМЕР
- Кугу Отечественный сарыште Марий АССР гыч 53 еҥ Совет Ушем Герой лӱм дене палемдалтын. Тышеч 15 еҥже – марий. (Нунын портретыштым экраныште ончыкташ лиеш)
- Коло ияш-влак война гыч ышт тол.
Коло шым миллион гыч мыняр миллионжо?
Мландым вӱчкен ырыкта кечыйол,
Илыш вий дене шӱла Мландын оҥжо.
- Коло ияш рвезе-влак курымеш
Мландым саклен, мланде помышко возыныт.
Озым тушеч ужарген нӧлталтеш,
Кече онча йӧратен нӧргӧ озымым.
- Шурно вара тӱвырген лӱҥгалта.
Вийым поген, савырна шыште-тойыш.
Илышым моктымо сем ден малта
Нуным, кӧ, илыш пуэн, сарым тойышт.
МУРО НОМЕР
- Кугу Сеҥымашым кондаш саркурал гына огыл полшен. Ойлат, бомбо пудештылме годым Муза шып лиеш. Но Кугу Отечественный сар годым Муза шкежат салтакыш савырнен.
- Марий Элын калык поэтше, СССР Кугыжаныш премийын лауреатше, сарыште кредалше Миклай Казаков арам огыл тыге возен:
Лишемже манын Сеҥымаш мемнан дек,
Эше волгалтше илыш верч тыршен,
Тый ончык ӱж, атакышке наҥгае,
Йӧратыме поэзий йолташем!
- Пульо шӱшкымӧ, бомбо пудештылме коклаштат поэзий шижмаш йомын кертын огыл. Теве Миклай Казаковынак “Мӱкш” почеламутшо гыч ужаш:
Кӧ шонен окоп ӱмбаке
Толеш манын изи мӱкш?
Тыште – мланде мучко лаке,
Тыште – рӱмбык, кочо шикш.
Но чевер пеледыш вуйым
Изи капше ден таен,
Шинчын мӱкш, кычалын мӱйым,
Лым лийдегычын ызген.
- Пӧрдын нале писын-писын,
Шкенжын семын мутланал.
Кодын огыл тыште писте,
Кеч тышечын мӱйым нал.
Мый ончем кожмак пашазым,
Мӱкшотарым шарналтем.
Мӱкш еш гай элнан пашажым
Кызыт тыште аралем.
МУРО НОМЕР
- …А вара тӱнямбак толын тынысле Май,
Кӱдырчан йӱр почеш кечын лекмыже гай…
- Тиде тынысле Май кечым кондаш коло шым миллион совет айдеме шке вуйжым пыштен. Элыштына кажне ешыште, кажне суртышто кӧ-гынат шучко сарын тулжо дене когарген. Нуным у тукым-влак эре шарнен, нунылан тауштен илаш тӱҥалыт.
- Ужын огынал ме шучко сарым,
Тар шикш кочкын огыл шинчанам.
Шыргыжын кава тыгак яндарын,
Ырыктен кечат эре мемнам.
- Она мондо, кӧ конден ты кечым,
Тӱнямбалне илышым саклен.
Весела, чарга йоча йӱк верчын
Шкенжын вуйжым сар тулеш пыштен.
Сем фонеш:
- Изи ӱдыр пукша кӧгӧрченым,
Кизаж дене шыдаҥым кышка.
Кайык-влак, пален ӱдырын чоным,
Кочкыш деке гӱрлалын вашкат.
- Вуй ӱмбалне кава тугай канде!
Кечыйол шыргыж-воштыл модеш.
Ынже сусырто бомбо ты мландым,
Тек пасушто шыдаҥ лӧзаҥеш.
- Тек война огеш лӱдыктӧ калыкым,
Огеш пӧртыл эрталме кыша.
…Изи ӱдыр пукша тыныс кайыкым,
Кизаж дене шыдаҥым кышка.
МУРО НОМЕР
