Сӱрем — чимарий пайрем

Сӱрем — акрет годсо чимарий пайрем. Тудо кеҥеж рӱдыштӧ лиеш, христиан верам кучышо-влакын Петро пайремышт дене пырлярак толеш. Петровкаже (Волжск кундемыште тыге маныт) эре ик кечын, 12 июльышто, лиеш. Сӱрем пайрем арнясе кечым эскера. Тудым рушарнян ыштен огытыл. Сӱрем кумалтышыш шочмын лектыныт.

Сӱрем кумалтышым Марий Элыште Морко вел Унчышто да Волжский вел Корамасыште веле эртарат. Тыгак Пошкырт марий-влак кеҥеж рӱдын эртарыме пайремыштым кӱсӧ маныт. Тений Унчо калык Сӱремыш 9 июльышто лектеш. Тунам Унчо мер отышто Тӱня кумалтыш эртаралтеш. Юлсер кундемысе Корамасыште Сӱремыш кажне ийын Петро деч вара вес арнянже шочмын лектыт. Тыште кумалтыш вич кече шуйна да Усола Корамас ялыште мучашлалтеш.

Марий просветитель, икымше марий гимнын авторжо, Унчо ялеш шочын-кушшо Тихон Ефремов Сӱрем пайрем нерген тыге возен коден:

«Сӱрем – тошто пайрем. Кеҥеж пайрем-влак коклаште тудо эн пытартышлан лиеш. Сӱрем деч вара паша тӱҥалеш.

Пайрем деч ончыч рвезе марий-шамыч сӱремпуч ден сӱремлупшым ышташ лӱмын кугу чодыраш каят. Пучшо – пуалташ, ний лупшыжо – Сӱрем кастене шӧрвал кочмо годым осалым покташ.

Пуч ямде лиймеке, Сӱрем деч иктаж арня ончыч тудым пуалташ тӱҥалыт. Кас еда тунам марий яллаште мӱндыркак пуч йӱк шокта.

Тыгак марий вате-влак пурам шолтат, перемечым кӱэштыт, ӱячам, моло кинде-шинчалым ямдылат.

Сӱрем кечыштыже, кечывал эрталтымеке, марий-шамыч такыр пасуш лектыт. Кугурак-влак, имньым кычкен, тарантасеш, повозеш ватыштым, йочаштым шынден кудалыт. Рвезе марий-влак яраимнешке дене лектыт. Орван-влак пӱгеш оҥгырым пижыктат. Ӱдырамаш-шамыч сывыным чиен мият.

Сӱрем годым пасуш иканаште шуко ял лектеш. Яраимнешке иктаж 40-50 погына. Кычкыме имньыже 350 нар лиеш. Эше йолын шукын толыт.

Миен шогалмеке, сӱрем ончылно шогышо марий-влак пучым пуалтат. Тудыжо тунам лу-лучко погына. Мастар-шамыч рвезыштлан тошто мурым муралтен ончыктат. Пуалтыме коклаште яраимнешке-влак ӱчашен кудалыт. Ончык лекшылан пӧлекым монь пуымаш уке. Сӱрем калык нуным моктен гына шога.

Киндеркым чоклен авызлымеке, марий вате-шамыч сӱрем кумдыкеш родо-тукымыштым кычалын сийлен коштыт.

Сӱремыште нергем чыла шуктен пытарымеке, каяш тарваныме деч ончыч, яраимнешке-влак, чыла погынышо калык йыр у-у-у манын кычкырен, кум гана пеш чот виян кудал савырнат. Савырнен пытарымеке, тунамак тарванен, погынышо калык мӧҥган-мӧҥгышкыжӧ шалана.»

Палдарымаш: «Сӱрем» шомак тюрк йылме гыч пурен, «кудалыштше» манмым ончыкта.

Марий калыкын Тӱҥ онаеҥже Александр Иванович Таныгин «Ший мундыра» книгаштыже тыге воза:

««Сӱрем» мут мом ончыкта» Мутлан, «сӱрет» шомак еҥын шыртшым, ӧртшым, чон кумылжым возен шындымаш лиеш. А «сӱрем» мут шыртшым (образ), ӧртшым (разум) чон поянлыкын кугытшым, шке жапыштыже шот дене волгалтарен, аруэмден шогымым ончыкта. Кунам шӱм-чонышто, кап-кылыште, шонымаште осал вийын нелытшым шижат, тунам айдемылан Сӱрем кумалтыш пеш кӱлешан йӱла радам.»

Пайремын кӱлешлыкше нерген В.М.Васильев лӱмеш йылмым, сылнымутым да эртыкым шанчын шымлыше Марий институтын шанче пашаеҥже Ольга Александровна Калинина «Марийские праздники» («Марий пайрем-влак) книгаштыже тыге серен:

«Сӱрем юмыйӱла радамым шуктымаште кугу верым налеш. Кеҥежым эртарыме моло пайрем коклаште ик тӱҥ да жаплыме пайрем семын палемдалтеш. Сӱрем годым кугу тӱткылыкым надырым пуэн кумалмылан ойырат. Пайрем тӱҥалтыште, ончычсо пагытлан, кинде пеледме жаплан увертарыме, Мланде Аван тымыкшым аралыше ойӧрӧм чарыме йӱлам эртареныт. Тыге нуно озанлык да еш сомылым тӧрлен шогымаште Юмын поро кумылжым йодыныт.»

Сӱрем дене кылдалтше калыкмут пайрем кумалтышын ойыртемжым почын пуа:

— Сӱрем годым ушкалат почын шогалтен кудалыштеш;

— Сӱанлан имне кум кече ончыч ойгырен шога, сӱремлан кум кече ончыч чӱчкен шога.

Похожие записи