Фойеште пайрем дене саламлымаш плакат кеча – «Таче марий Кугече пайрем». Кужу теҥгыл, пӱкен-влак, ӱстембал, вазыште пеледыш аршаш. Лӱҥгалтышым ыштыме. Пайрем эртарыме верышке пура печке-влакым, корка-влакым, мелна кышылым, кинде-шинчалым, моло кочкышым толшо калык кондышаш. Ӱстел деке пайрем эртарыме годым вӱдышӧ-влаклан полышкалаш кок-кум ӱдырамаш ден ик-кок самырык рвезе, шӱвыр да тӱмыр дене шоктышо пӧръеҥвлак шогалыт. Верлаште моло марий семӱзгар-влакым кучылташ лиеш.
Калыкын пурымыжлан тошто марий сем йоҥга. Пайремыш толшо-влак, шке сийыштым ӱстембаке вераҥден, палемдыме олмышко шогалыт.
Вӱдышӧ-влак мурат.
Шорыкйол толеш пура йӱаш,
Ӱярня толеш мунчалташ,
Кугече толеш лӱҥгалташ,
Семык толеш йӧраташ.
Ӱярня толеш мунчалташ,
Кугече толеш лӱҥгалташ,
Семык толеш таҥ кучаш,
Таҥ кучен, шонен илаш.
Икыт-кокыт, латкокыт,
Гармонь паҥгат – латкокыт.
Кугече годым, Семык годым
Мемнан таҥна – латкокыт.
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Алал лийже поро уналан, Кугече пайремыш пагален толмыжлан!
Тўмыр-шўвыр дене марий калык семым шоктымаш
Вӱдышӧ ӱдырамаш. Шокшо салам лийже мемнан деке толшо уналан – изижланат-кугужланат, ӱдырамашланжат-пӧръеҥланжат, пошкудылан, йолташлан, родо-тукымлан, палыдыме еҥ-влаклан. Чылалан! Тыланда салам мутым каласат да шке мастарлыкыштым ончыктат:
- … гыч толшо … карт кугыза-влак (Карт кугыза-влак калык ончыко лектыт);
- … официал еҥ-влак, лӱмышт…
- … йоча марий ансамбль (калык ончыко лектыт);
- … мурышо-куштышо ансамбль (калык ончыко лектыт);
- … фольклор ансамбль (калык ончыко лектыт);
- … мурызо … (калык ончыко лектеш);
- … мурызо да семӱзгар дене шоктышо-влак … (калык ончыко лектыт).
(Верлаште мурышо-куштышо ансамбль ден посна мурызо-куштызо еҥ-влакын лӱмыштым ойлат да калык ончыко луктыт.)
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Чарла марий суртозан да озаватыжын Кичке пайремын эр кумалтышыжым эртарымым ончалаш темлена.
Оза (кыдеж гыч лектеш). Кува, таче Кугече кечына толын шуын… Эр кечын модмыжым ончалаш лекман дыр?
Озавате. Юмым пелештыде, кузе лектат?
Оза. Юмын пайрем годым тудлан пелештыде лекташ ок лий, кумалде нимомат ышташ ок лий. Ынде возакешет тулым ылыжте.
Озавате. Коҥгашкыже шукерте огыл олтенам ыле. Возакыштыже тулжо йӱлен пытен шуын огыл, надыр пышташет шолгымышкыжо пуым ешарен пыштымат огеш кўл.
Оза. Кочкыш сийжым погенат?.. Погымо гын, тол тышке, Кугече Кугу Юмылан пелештем.
Озавате. Аралтышым терген налам, тый тӱҥал веле.
Оза кидшым, шӱргыжым мушкеш, ватыжын пуымо солык дене ӱштылтеш, ӱстел деке мия, сортам чӱкта. Озавате окна, омса
ӱмбалне пижыктыме пызле але шертне воштырым тӧрлатыл,
угыч сайын пыштеден коштеш
Оза. Поро Кугу Юмо, Кугече Кугу Юмо, Кугу Пуйырышо, Кугече кече толмо дене, сортам чўктен, чесым поген, надырым пыштен, Юмылан кумалме мутым пелештена. Юмын витньызе, налын миен виктарен, шуктен пуыжо. Тул водыж, тыйын шикшет кужу, йылмет писе; чыла тӧрсырым тӧрлатен, налын миен виктарен, шуктен пу.
Тӱрлӧ кумыж гыч кочкышым-йӱышым (киндым, мелнам, когыльым, моло йӧрварым тодылын, шӱрым, пучымышым совла дене наледен, пура корка гыч пурам) оза возак тулыш пышта, тыгодым озавате тудлан полша.
Оза. Юмо пелештыме, надырым пыштыме шотыш кондалтын, ынде Кугече кече модмым ончалаш, тудын дене пырля куанаш лектына.
Озавате. Эрденсе южшо але юалге, мыжеретым чие.
(Марийжылан мыжерым, теркупшым пуа,
шкежат чиен шогалеш, шовычшым пидеш).
Лектына веле мо? Ӱжара печкалтын шуктен.
Оза. Лектына веле, кече модмо изи годсекак палыме.
Озавате. Кугечын шыргыж модшо кечыжланат юмылтена гын, илышын сайжым ужаш пуйырыжак ыле.
Оза. Кӧлан мом пуаш – Юмо шке пала. Тудын порылыкшылан веле ӱшанна, кува.
Оза ден озавате уремыш лектыт.
Озавате. Ончо-ончо, кугыза! Кугече кечет, чынак, адакат модын веле лектеш. Тугеже кызытсе тӱнян илышаш кечыже уло.
Оза. Илышаш кечыже веле огыл, тӱзланышаш да вияҥшаш пуйырымашыже толшаш. Кугу Кугече Юмын кидше йымалне чылажат вораҥеш, шотеш толеш. Амен лийже!
(Кечылан вуйжым сава, кидше дене чурийжым ниялта).
Озавате. Лийже ыле, лийже ыле! (Кечылан вуйжым сава).
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Кугече пайрем йӱланам шуктен, ынде Кугу карт кугыза … Кугече Юмылан кумалтыш мутшым пелешта.
Карт кугызалан полшышо ўдырамаш пура коркам кучыкта.
Карт кугыза. Марий тӱвыра рӱдерын (але вес тӧнежын лӱмжӧ) вуйлатыме почеш погымо Кугече пайремыш толшо калыклан кугу салам! Ончыкыжымат тыгак пырля-пырля погынаш да чыла марий пайремым пайремлаш тыланен кодына. Ынде Кугече поро Кугу Юмылан кумалына.
Поро Кугу Юмо, Кугече Кугу Юмо, Кугу Пуйырышо пуыжо тыланда еш перкем, тазалыкым, тыныслыкым, шулыкым, вольык перкем, чыла тўрлє перкем пуыжо.
Кинде Шочын Ава перкем савырен кондыжо Юл ўмбачын, чыла мланде гычын, теҥыз ӱмбачын; чыла мланде ӱмбалнысе перке тендан кидыште лийже, поян лийза, индеш эрган, шым ӱдыран лийза, вольыкда шуко лийже, суртда поян лийже, оралтыда шуко лийже, чыла тӱрлӧ перке гычын Юмо тендам йывыртыктыже.
Кужу курыман лийза, сур вуян, сур пондашан лиймешкыда илыза.
Карт кугыза пурам йӱэш да коркам полышкалыше ӱдырамашлан пӧртылта.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. Кугече пайремын йӱлажым шуктен, тыланда тошто марийын Ташлама корка куштымашыжым … (пӧръеҥ лӱм) ден …(ӱдырамаш лӱм) ончыктат.
Тӱмырзо ден шӱвырзӧ тошто марий семым шокташ тӱҥалыт. Вӱдышӧ-влак уна-влак кокла гыч ӱдырамаш ден пӧръеҥым кушташ луктыт. Пӧръеҥ упшым упшалеш да карт кугыза-влак деке мия. Ик карт кугызаже тудлан пура коркам кучыкта. Пӧръеҥ пурам подылеш да карт кугызалан вуйжым сава, коркажым кучен, ӱдырамаш деке куштен мия. Нуно коктын пурам йӱын пытарат. Пӧръеҥ савырна да, куштенак, угыч карт кугыза деке лишемеш. Яра коркам пуа да угыч вуйжым сава; савырна да, куштен, ӱдырамаш деке лишемеш, тыгодым кок кидшыге нӧлталеш да ӱдырамашым ӧндалмыла ышта. Ӱдырамашат ваштарешыже куштен мия, тудат кидшым ӧндалмыла нӧлталеш. Ваш лиймекышт, куштышо мужыр кидыштым волтен колтат, икте-весыштым ваш ончен эртен кайымекышт, савырнат да угыч ваштарешла куштен мият. Чыла куштымаш 8 — 10 мин. эрта. Пытыме почеш куштышо мужыр карт кугыза-влак деке лишемыт, нунылан ямдылыме пура коркам налыт, да ӱдырамаш шӱвырзӧ деке мия, тудын дене пырля пурам пелыгыч йӱэш; пӧръеҥ тӱмырзӧ деке мия, пурам тудын дене пелыгыч йӱэш. Куштышо мужыр тӱмыр-шӱвыр шоктышылан вуйыштым савен тауштат да, пура коркаштым карт кугыза-влаклан пӧртылтен, уна-влак коклаш каен шогалыт.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. А ынде чыланат тиде мужыр семын ваш шогалына да … ансамбльын тошто марий семым шоктымыжо почеш куштен ончена.
Вӱдышӧ-влак погынышо уна-влакым чыланыштымат (кумылан-влакым) … ансамбльын тошто марий семым шоктымыжо почеш кушташ луктыт.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. Марий калыкын Кугече пайрем йӱлам шуктымаш Кичке кечын (шертне рушарнян) тӱҥалын. Тиддеч ончыч озавате-влак сурт-печыштым эрыктеныт, сурт-оралтыштлан осал деч, ешыштлан, вольыкыштлан чер деч аралтышым ыштеныт. А рвезе-влак пызле але шертне укш дене озанлык еда печым перкален коштыныт.
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Кушкыжмын, пел кон кече манме годым, чыланат мончаште мушкылтыныт, яндар тувыр-йолашым чиеныт. Тидын годым колышо родо-тукымыштым пырля мияш ӱжыныт.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. Вӱргечын ойӧрӧн йӱлажым шуктеныт, тоштымарий кон кече лийын. Тиде кечын пошкудыш лектын кошташ, кечывал марте коҥгаш тулым олташ да икмыняр моло пашам шукташ ок лий улмаш.
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Изарнян, сортам чӱктен, тоштыеҥым уштеныт да ужатеныт.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. Кугарня кугу кон кече семын шке модышыж дене ойыртемалтын. Тиде кечын самырык ӱдыр-каче-шамыч лӱҥгалтыш дене лӱҥгалтеныт, тӱрлӧ модыш дене модыныт.
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Шуматкечат кугу кон кече лийын, да тыгодым кумалтыш кочкыш йӧрварым ямдыленыт, муным чиялтеныт.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. Рушарнян – Кугече кечын – Юмылан кумалыныт, чиялтыме муным кочкыныт. Эр эрдене кечын модын лекмыжым ончаш кумылаҥыныт. Ял калык мончаште мушкылтын да, Юмылан кумалын, тудлан надырым пуэн.
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Шочмын Ташлама йӱмашым ыштеныт да мужыр дене куштеныт. Теве меат кызыт Ташлама йӱмашын куштымашыжым эртарышна.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. А ынде, рвезе-ӱдыр-влак, иза-ака ден шольо-шӱжар-влак, Кугече муным волак дене колтен модмашке, лӱҥгалтыш дене лӱҥгалтымашке ушнаш ӱжына.
Модашлан ямдылыме верым ончыкта, полышкалышыже муным пуэда.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. Тиде верышке Кугече муным совла дене наҥгаен модмашке кумылан-влакым ушнаш ӱжына.
Вӱдышӧ пӧръеҥ: Тошто марийын мурымаште-куштымаште кумылым нӧлтен моштышо-влакым … ансамбль дене фойешке (але залышке) ӱжына.
Калыкым вӱден наҥгая, ончыктымо верыште мурымаш-куштымашым вўдаш тў‰алеш. Сем ден муро-влак ансамбльын репертуарже але ончылгоч кутырен келшыме гыч лийын кертыт. (
Вӱдышӧ ӱдырамаш: Ныжыл мурым да весела семым колышташ, эҥер вӱд семын йыргыктен йогышо куштымашым йӧратыше уна-влаклан … ден … ансамбль-влак шке моштымашыштым ончыктат.
Калык ончылно … ден … ансамбль-влак, икте-весыштым алмаштен, выступатлат. Сем ден муро-влак ансамбльын репертуарже але ончылгоч кутырен келшыме гыч лийшаш улыт.
Вӱдышо пӧръеҥ. Пагалыме уна-влак! Тендан ончылно мурызо … шке кугезына-влакын икмыняр мурыштым шергылтарен пуа. Тудо чылалан палыме (але кызытеш чылалан палыме огыл), тудын мастарлыкше тыланда келша (-шышаш). Вет тыште мемнан вучен коштмо шонымашна (але вес йӧратыме темына) почылтеш.
Палемдыме мурызо калык ончылно мура. Тудын фонограммыже але, шке йӱкшӧ гына шокта гын, семӱзгар дене шоктышо еҥже-влак лийшаш улыт.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. А ынде, пагалыме уна-влак, … йоча-влакын (семӱзгар дене шоктымыштым, мурыштым, куштымыштым) мастарлык поянлыкыштым ончалына. Шкенан ончыкылык тукымнан мастарлыкшым аклымаш нигунамат ынже пыте.
Йоча ансамбль лектеш, калыклан шке репертуаржым ончыкта.
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Тошто марийын эше ик поро да сай йӱлажым ушештарыме шуэш. Тиде – Кугече радам пурам йӱмаш.
Вӱдышӧ ӱдырамаш. Таче ме чыланат тиде радамым шуктена да, икте кодде (але кумылан-влак), Юмылан кумалтыш мутым пелештен, пурам йӱына. (Полышкалыше ӱдырамаш деч пура коркам налеш, йӱэш).
Вӱдышӧ пӧръеҥ. Пагалыме уна-влак, толза ӱстел воктек лишкырак, карт кугыза-влакын кидышт гыч тичмаш коркам налын, Юмылан поро шомакым пелештен, шоҥан пурам подыл колтыза. (Полышкалыше ӱдырамаш деч пура коркам налеш, йӱеш)
Вӱдышӧ пӧръеҥ ден вӱдышӧ ӱдырамаш: Ме корка пундаш шумешке йӱмына гаяк теат корка пундаш шумешке йӱза.
Погынышо калыкым пурам йӱктат да моло кочкыш дене сийлат.
Шӱвыр-тӱмыр тошто марий семым шокта.
Вӱдышӧ ӱдырамаш: Кугече пайрем эртарыме йӱлана мучашке шуын.
Вӱдышӧ пӧръеҥ: Пагален толшо уна-влаклан кугу тау!
Калыкым тӱмыр-шӱвырым шоктен ужатат.
