Марий калыкын йӱла пагытын ончыктымо шотшылан Сӱрем пайрем шотлалтеш. Мом ончыкта Сӱрем мут? «Сӱрет» шомакым налына, тудо ала-кӧ еҥын шыртшым, ӧртшым, чон-кумылжым радынаш возен шындымаш лиеш. А «сӱрем» мут шке шыртшым (образ), ӧртшым (разум), чон поянлыкын кугытшым шкенжын шке кӱлеш шот жапыште эрыктен лиймашыже шотлалтеш. Кунам шӱм-чонышто, кап-кылыште, шонымаште осал вий озаланаш тӱҥалеш, Сӱрем кумалтыш — пеш кӱлешан паша радам.
Кажне ийын Унчо ялыште кумалтыш 12 июльышто, Петро пайрем кечын эрта, а тений кумалтыш ик кече ондак лийын. Тидым Марий онаеҥ, А.И. Таныгин теве мо дене умылтара: Сӱрем 9 гыч 16 июль марте шуйна. Кумалтышым эртарашлан кугарня ден рушарня кече-влак эсен толыт. Онаеҥ-влак верысе кучем дене пырля кумалтышым рушарня кечын эртараш ик ойыш шуыныт. Тидын годым, вес кундемла гыч толшо марий-влакат Петро юмылан вуйым савен кертыт да шочмын калык у паша арням тӱҥалеш.
Калыкой почеш, Сӱрем кумалтышыш 3 памаш вӱд дене чывылталтман, капым эрыктыман. А Унчо кундемыште мыняр памашшинча йыргыктен йога, чонет гына куана. Илыше калык дене пырля куанат тиде пӱртӱслан турист-влакат. Нуныжым ял калык кеҥеж мучко мыняр ужеш?! Эсогыл чарагутан кушталыштше йоча кеҥеж кечын йот еҥын фотоеш шинчам ӧрыктарыше сӱрет семын войзалт кодеш.
Капым яндарештен кумалтыш кавыл эртыш. Кукшо игече шогымо годым айдеме Юмо деч иктым веле йодеш – йӱрым, выжгыктен, мландым нӧртен йогышо йӱрым. Кумалтыш деч ондак, иктаж 10 шагатлан Кавасе юмо мландыште илыше калыкым тудын дене куандарыш. Эсогыл вуй ӱмбалне волгенче ден пырля кӱдырчат кӱдыртен кайыш. Теве улмаш кушто кумалтышын вийже. Тиде вийым марий-влак дене пырля пошкудо Татарстан Республик Арск район администраций вуйлатыше, А.А. Назироват шиже. Арам огыл татар-влак надыр шотеш ӱшкыжым пуэныт.
А кумалтыш отышко куандарыше йӱр дене нӧрен калык погына. Тений кумалтыш 3 тулолмо дене эрта. Марий Эл Республиын Торъял, Шернур, Куженер, Параньга, Советский, Мари-Турек онаеҥышт кумалаш толыныт. Кумалмаш деч ондак А.И. Таныгин погынышо калыклан Сӱрем нерген философий могырым умылтарымашым пуыш. Тиддеч вара калык сукен шинчын кумалаш тӱҥале. Кава юмыжат лыпланыш, чевер кече шыратен ончале да нӧрышӧ кап-кылым ырыкташ тӱҥале. Марий-влак дене шӱр лемым, пучымышым турист-влак, «Россий 2» каналын журналистше-влакат авызлен ончышт. Пытартышыже марий-влак нерген сюжетым фойзаш толыныт улмаш. Садлан Сӱрем кумалтыш нерген уверым тиде каналыште ончаш йӧнна уло. Вет арален кодымо йӱлана моло калык коклаште ойыртемым ончыкта.