Вÿдышö: Поро кас, пагалыме уна-влак! Ме, «Пÿрымаш» клубын участникше-влак, тендам саламлена да тыланда кужу ÿмырым, еш илышыштыда пиалым, тазалыкым тыланена! Тендам таче марий ешын «Угинде» пайремже дене палымым ыштена.
Чыла калыкын тÿҥкочкышыжо – тиде кинде. Кинде шуко шочеш гын, еҥкуана, еш пиалан лиеш. Арам огыл калык тыге ойла: «Кинде лиеш – мурат лектеш», «Кинде уло гын, чылажат сай лиеш».
Кугезе-влакын пайремыштым, йÿлаштым мондаш огыл, а кызытсе илышыш пурташ тыршыман. Ожно «Угинде» ешыште эн кугу да аклыме пайремлан шотлалтын, а кызыт тиде йÿла йöршын йомын манаш лиеш.
Октябрь кыдалне пасу пашам пытарымеке, угинде пайремым эртареныт. Тидлан чесым погеныт, тушко пошкудым, родо-тукымым ÿжыт. Ты кечын сурт оза 1,5 м. кутышан шыже пучым пуалтен. Тыге тудо шке але пошкудо ялыште илыше марийлан угинде пайремым эртарымыж нерген увертарен.
Кажне сурт оза шке семынже угинде пайремым эртарен. Тылеч ончыч илыме пöрткöргыжым эрыктен, мончаш пурен, яндар вургемым чиен. Вара ÿстелыш чыла тÿрлö шке аҥа гыч поген налме пырче кÿмыжым, пурам, у ложаш гыч ыштыме когыльым шынден. Оза кидышкыже пырче кÿмыжым, пура коркам налынат, кудывечыш лектын, кече ваштареш шогалын, Юмылан у шурным куштен шогалташ полшымыжлан тауштен, моло сомылымат тöрлен колташ йöным, тазалыкым, еш куатым йодын.
Ожно, угинде йÿлам эртарымеш, у кинде гыч ыштыме кочкышым кочкын огытыл, тиде сулыклан шотлалтын.
Пайремым чыла ешыште ик жапыште эртарен огыл, южо ешыште тошто погымо шурныжо вашке пытенат, у киндым эр кочкаш тÿналыныт да угинде йÿламат эр эртареныт.
Поян-влакын шурнышт шуко лийын, садлан нуно тиде пайрем кумалмашым эртараш вашкен огытыл, а нужна-влак тÿредме пытартыш кечынак ты пайремым эртареныт да у киндым кочкаш тÿналыныт.
Угинде пайремым чыла вере илыше марий-влакат эртареныт. Тиде – Юмылан перкан киндым шочыктымыжлан тауштен кумалме, колышо-влакым уштымо пайрем.
«Кинде – чылалан вуй, кинде деч кугу лияш огеш лий», — ойла калык. Кинде ожнат, кызытат айдемылан илыш вийым пуа. Кинде дене эн шергакан, пагалыме еҥым, уна-влакым вашлийыт.
Шочмо калыкнан тыгай йÿла
Ик тукым дечын весышке кусналын:
Суртыш еҥтолеш гын унала,
Темлат эн ончыч кинде ден шинчалым.
ПАЙРЕМ КЕЧЫН ИК СУРТЫШТО
Озавате: Ачаже, кынел, шÿргетым муш, паша пеш шуко уло. Мый коҥгаш олтем.
Шешкым, памашыш яндар вÿдым миен нал, пучымышым шолташ шындем да когыльылан руашым лугалтем.
(Руашвочкым налеш, руашым лугаш тÿҥалеш)
Озавате: Руашвочкым эркын кучылтман, перкалаш огеш лий, руаш ок оварге, ешыште шургымаш лектеш.
Оза: Аваже, пучымышланет шÿльö шÿрашым кондышым, нал.
Озавате:Пайремлан ÿстембалне эре пучымыш лийшаш, мыят коҥгаш шÿльöпучымышым шындем, шÿштыра, тамле лийже.
Оза: Жап эрта, мый шыже пучым уремыш лектын пуалтем, пошкудо, родо-влак колын, унала толышт.
(Сурт оза шыже пучым пуалта)
Озавате: Таче пеш кугу пайрем. Чыла калык поян шурным поген налын, чесле кинде пайремым ыштат. Мемнан суртышкат вашке уна-влак толын шуыт. Чыла чесем ямде ала-мо, эше икана ончал лекшаш. Ынде ачаже пучшым пуалтен чарныш докан. (Окнаш ончалеш)
(Урем гыч сурт оза пура)
Оза: Аваже, сурт сомылетым чыла шуктышыч мо? Мый шыже пучетым пуалтышым.
Озавате: Шуктышым, ачаже, шуктышым. Карт кугызам вашлияш кай, тудо толын шушаш ынде.
Оза: Каем, вашлиям.
(Пöртыш оза ден карт кугыза пурат)
Озавате:Ой, пеш сай, пеш сай, Епи кугызай толын шуын. Юмылан пелешташ кÿлеш. Тыште кидетым шÿалте. (Солыкым пуа).
(Карт кугыза сортам чÿкта, чокла, шеҥгелныже озан ешыже шога).
Озавате: Пелештен шогыметым Юмо йöратыже (Пура коркам пуа).
(Карт кугыза, кинде сукырым катен, икымше шултышым сурт озалан кучыкта, вара моло-шамычланат пуа).
Озавате: Уныка-влакем, руаш оварген, когыльым ышташ тÿналза.
Оза: Лера уныкам, пошкудо-влакым кычкырал кондо, пайремыш толышт.
Уныка: Мый кызытак куржтал толам, кочай. (Кая).
(Оза ден озавате пöрт кöргö сомылкам ыштат. Умбалне гармонь йÿк шокта, мурымо йÿкат шергылтеш. Пошкудо-влак чес дене толыт. Оза ден озавате пошкудыштым вашлийыт).
Озавате: Айда, ачаже, уна-влакым вашлийына.
Пурыза, пурыза. Ожнысо йÿла ден пöртыш ончыч пöръеҥпурен, кызытат теве пöръеҥак пурат. Ачаже, уна-влакна кинде ден толыныт, толза, киндыдам тышке шындыза.
(Озавате, мурен-мурен, уна-влакым ÿселтӧрыш шында.)
Эрден эрак кынельым, конгаш олтен шындышым,
Тунам эше кечат лектын огыл ыле.
Мелнам кÿэшт оптышым, пурам шолтен шындышым
Лÿмынак угинде пайремлан.
(Оза ден озавате уна-влакым сийлат, йоча-влак подкогыльым ыштен шинчат).
Лера: Ковай, пучымышет кÿын мо?
Озавате: Кÿын-кÿын, уныкам, кÿмыжыш пыштен пуэм, уна-влакым сийле.
(Уныкаже пучымышым ÿстембаке наҥгая).
Озавате: Уныка-влакем, когыльыдажым кузе мотор тÿрленда, пеш кертыда. Таче ме кинде пайремым пайремлена, а те кинде нерген мом паледа?
1-ше уныка: Кинде? Кинде — тиде вий.
Кинде деч посна илаш ок лий.
Кинде деч посна ок куш,
Лийже я марий, я руш.
2-шо уныка: Кинде сукыр, кинде сукыр,
Улат илыш мыланна.
Ӱстембалне ок лий сукыр –
Пÿтынь калык ойгана.
3-шо уныка: Кинде сукыр ÿстембалне
Могай тамлын ÿпшалтеш.
Тудын верчын мланде валне
Мыняр калык вургыжеш.
Вÿдышӧ: Ожно киндым ончен-кушташ пеш неле лийын. Чылажымат кид вий дене ышташ логалын: мландым куралаш, пушкыдемдаш, ÿдаш, шурным поген налаш шуко вий кÿлын, ятыр пÿжвÿдым йоктараш логалын.
Унавате: Мыят кинде нерген каласынем.
(Шке возымо почеламутшым каласкала)
КИНДЕ СУКЫР
Канде кава ден шем мланде коклаште
Чевер кече шыргыж онча,
Шке шокшыж дене уло тÿням ырыкта.
А кокланже лыжга мардеж
«Мыят улам» маншыла пуалеш.
Ала-кушеч муын, шем пылым конда,
Мыланна лыжга йÿрым пуа.
А тиде жапыште шурно пырче
Шем мланде йымалне шыпак кия,
Шке кушкылжым ош тÿняш лукташ тырша,
А йÿр тудлан полша. Шем мландым
Ужар посто петыра.
Кушкеш, лöзаҥеш у шурно пасушто,
Тора гыч теҥызла лÿҥгалтеш.
Тиде кинде мыняр кид гоч эрталеш:
Ондак куралат, ÿдет, вара кушмыжым вучет.
Поян шыжылан тудо кушкын, лöзанын шуэш.
А вара тудым комбайн погалеш,
Тыге кинде шурнывечыш логалеш,
А сукыр лийын шумеш,
Мыняр корным тудо эрталеш:
Пурен лектеш кÿкоклаш,
А вара рожан шокте гоч эрталеш,
Тунам иже лиеш ложаш
Тутло кинде пышташ.
Кинде, улат тый чылалан вий-куат!
Кинде деч посна огеш лий илыш тÿняште.
Тамлыза, перегыза кинде сукырдам,
Налза вий-куатым пенгыде кап-кыллан!
Уна вате: Вате-влак, кочна, йӱна, айста ынде оза-ваклан мурым муралтена.
(Мурат)
Вес вате: А ынде айста озаштым у кинде лÿмеш кушталташ ÿжына.
(Озавате ден оза кÿсле шоктымо почеш куштат)
Озавате: Ме куштышна, ачаже, айда уна-влакымат куштыктена.
(Чылан куштат)
Уна вате: Вате-влак, ынде кондымо киндынам ÿстембак шындаш жап шуын.
Озавате: Епим кугызай, уна киндым чоклен пуэт?
Карт кугыза: Чоклаш кÿлеш, Юмылан пелештем.
( Ончыч озам, озаватым, карт кугызам кондымо чес дене сийлат, вара уна-влакат шинчыт).
Ик вате: Вате-влак кайыме деч ончыч айста сугынь мурым мурен кодена.
Сугынь муро:
Пöрт угылет, ныл угылет,
Пöртет тичак ешет лийже.
Ӱстел угылет, ныл угылет,
Ӱстел тичак чесет лийже.
Кылат угылет, ныл угылет,
Кылатет тичак киндет лийже.
Пулдыр угылет, ныл угылет,
Пулдыр тичак вургемет лийже.
Кудывече угылет,ныл угылет,
Кудывече тичак оралтет лийже.
Вÿта угылет, ныл угылет,
Вÿта тичак вольыкет лийже.
Идым угылет, ныл угылет,
Идым тичак каванет лийже.
Пакча угылет, ныл угылет,
Пакча тичак саскат лийже.
Уна вате: Айста, вате-влак, сукалтен шинчын таум каласен кодена.
(Уна-влак сукалтен шинчыт, ÿстелтöрыштӧшинчыше карт кугызалан, сурт озаж ден ватыжлан пурам йÿктат, сурт оза сугынь мутым пелешта).
Сурт озан сугынь мутшо: Пагалыме пошкудо да уна-влакем! Кече гай шыргыжалын, тылзе гай тичмаш те лийза, шÿдыр гай чÿчкен илыза, икте-весым пагален, ваш-ваш йöратен илышдам шуялза. Нылле ик тушманым тошкалын, нылле ик порылыкым налын кынелза. Лийза те пиалан!
(Озавате карт кугызалан Юмым йодын шогымыжлан солыкым пуа, кинде ден толшо-влаклан костенечым пыштен колта. Уна-влак каят).
Уна-влак: Мемнан пайремышкат мийыза!
Озавате: Юмылан тау, Угинде пайремнам эртарышна. Ачаже, таче пайремыш уна-влак шукын толыныт, марий йÿла почеш вес ийын кинде сай лийшаш.
Сценарийым ямдыленыт:
Карпова В.И. — библиотекарь, Советский районысо А.С.Крупняков лÿмеш рÿдöбиблиотек.
Щербакова Г.А. — «Пÿрымаш» клубын вуйлатышыже.