ИКЫМШЕ С?РЕТ.
Действий тачысе жапыште ик изи марий ялыште эрта. Кас. Кугу ча? кеча, тушеч шым кандыра шуйна. Кум суксо лектеш. Уремыште й?р й?реш. Йырваш шып, пычкемыш. Лач ик п?ртышт? гына тул коеш. Ала-к? ко?га воктене, вакшыште, изи чумырка семын пызнен возынат, шып кия. Воктенже илалшырак ?дырамаш койылалта. Тораштырак огыл, ?стел коклаште, Матра кува шинчылтеш, кидыштыже — книга. Тудо вашкыде, пеле й?кын, молитвам лудеш.
Ониса (вакш гыч кынелаш т?чен). Ачай, авай, В?дыр, налашат толда мо? Изишак вучалтыза – ?дыр-влакем вучен шуктынем. Матра, арам ит толаше.. Молитват мыланем садикте огеш полшо. Вет мый черкыште кумалше омыл, а к?сотыш коштшо.
Матра (колыштде, умбакыже лудеш). Ит ойло, кеч- кушто кумал — юмо тудо юмак! Тудо чылалан икте!
Матра кува умбакыже лудеш.
Ониса. Туге шол, туге ынде… Икшывем-влак те?гечак толшаш улыт ыле, ала-кушко йомыныт, алят уке улыт.
Матра. Мом ойгырет, толын шуыт. Куш каят шонет. Ужат, игечыже могай шога…
Ониса (тургыжланен). Ала корнышто иктаж-мо лийыныт? (Кынелаш т?ча). П?кла, мом нерен шинчет, кидетым пу! От кол мо?
П?кла (помыжалтын). Ой, мален колтенам улмаш.
Ониса. Кынелте, манам, П?кла.
П?кла. Колам. Кушко вара кайынетше, кий верыштет.
Ониса. Ала-кушко икшывем-влак йомыныт… Лектын ончалнем…
П?кла. Нигушкат ит кай, мый шке лектын ончалам. (Тарвана.)
Ониса. Й?ра, ончал савырне уке гын. Ала корным огыт му.
П?кла, ала-мом шке семынже вудыматыл, лектын кая. Матра тугак молитвам лудеш. Ониса кынелаш т?ча.
Матра (кынелаш т?чымыжым ужын). Ой, калтакшат! Мом адак толашет, верыштет шот дене киен от мошто.
Ониса (тарванылаш т?ча). Мый тыге ом керт. Икаж-мом да ышташ к?леш. Кочкышым ямдылшаш кеч. Икшывем-влак толын лектыт гын, мом пукшем.
Тарванылеш.
Матра (шылтален). Шолтымо! Уло! Мо, ме так шинчылтынна шонет мо?
Ониса. Тудлан огыл… Икшывем-влак верч тургыжланем: тора корным толыт вет, ала шужен пытеныт… Нунын верч колянем.
Матра. А нуно колянат? Мыняр кече ынде эртыш, алят уке улыт. Кеч телеграммым колтем ыле.
Ониса. Ала иктаж-могай сомылышт лектын, санденак кучалтыт. Шагал мо лиеда…
Матра (шке семынже). Туге ынде, пеш туге! Авашт колаш возын, а нуно… (Онисалан.) Телеграммым мый чылаштлан колтенам. Иктымат коден омыл, чылаштым шижштаренам.
Ониса (чытырныше й?к дене). А молан вара тугеже огыт тол?
Матра шке семынже молитвым лудеш.
(Матралан.) Мом колдымо гай шинчет, нимомат от вашеште?
Матра. А мом эре иктымак т?яш. Ынде кумшо кече эре иктымак йыгет: «кунам толыт да кунам толыт?!» Жап шуэш-толын лектыт!
Ониса. Але шуын огыл, коеш? Тудын марте колен колтем гын?
Марпа (мыскарам ыштен). Ой, йыгыжгак улат. Колет гын тоена, мом ойгырет.
Ониса (шылтален). Мыскыле ынде, мыскыле. Койдараш тый пеш мастар улат. Шого, тый декетат чер миен шуэш гын, вара палет.
Матра (тугак шыргыжын). А мый туддеч л?дмаш уке: шкет улам, мыйын верч ниг?лан ойгыраш.
Ониса (пуштыланен). Туге, ане. Тыгай тура койышетлан верчынак марлан лекде киен кодыч. ™мыретым шкетынак илен эртарет. А титакше к?н?
Матра Ониса ?мбаке ончен шыргыжеш.
Шкендын. Жапше годым марлан лектын шыч мошто. Почешет мынярын куржштальыч? Теве кеч Микалымак налаш… А тый ала-к?м эре сайыракым кычальыч. Ну и шинче ынде! (Вес могырыш савырнен возеш.)
Матра (порын шыргыжын). Шинчем, тыланетше мо? Колаш возынат, к?леш окк?лым кутыркалет.
Ониса шып кия.
Ончо, сырышычак огыл дыр? Й?ра, ит пуштылане. Йылмем тыгай керемет… Тура руа…
Ониса тугак шып, тарваныде кия. Изиш лиймек, Матра воктекше мия, стаканеш в?дым тема, тушко ала-могай эмым ч?чыкта, вара тудлан шуялта.
Айда кучо, подыл. Тыланет тургыжланаш огеш лий. Й?ын колто.
Ониса (пуштыланен). Огым, шке й?.
Матра. Теве Олю толжо я. Чыла луктын каласем.
Ониса. Кечывалланак толын шуам мане… Эшеат уке. Врач тудо врачак: шыман, йылдыртатен, кумылетым савырен эмым й?кта. А тый ушкаллан мушкылтышым й?ктым? гай – кучо, подыл!
Матра. Ой, эше кузе койдара. Огыт гын огыт. Вашкерак каварет.
Ониса. Тек, тыланетше мо?! Но колымем деч ончыч Олюлан запискым кодем: «Ондре Сапан Матра мыйым кок кечылан ондакрак пушто. Шке некультурный койышыж дене».
Матра. Йыгыштыш.
Ониса. Шке тый колдырма улат. Ны шыматал моштымет, ны ?едылмет. Так, мо умшашкет пура – пызльоп луктат да пыштет.
Матра. Прамай улам мый.
Ониса. Кеч-могай прамай лий, колаш вочшылан к? вара ынде коло манеш, чыве вуй.
Матра. Тугеже ит коло.
Ониса. Тыгай пелторта йолташ вате воктене илен ?мырем шуо ынде… Мо шып улат?
Матра. Шонем… Адак иктаж-мом пызльоп луктын пышташ огыл. Шонем, тый каен колтет гын, к? шудалаш т??алеш.
Ониса шып кия.
Й?ра, сита мыскарам ыштылаш. Кучо, чер-тиде модыш огыл.
Матра кува в?дкорка ден эмым шуялта.
Ониса (чоян шыргыжын, эмым й?шыла). А-а-а, л?дынат? Олюм вучалтена. Эмже пеш кочо.
Матра. Могай поро чонан тиде Вачай ватын ?дырж?. Отпускыш аваж деке толын, а черле улметым пален нале, полшаш тореш ыш лий. Вот что значыт клятва Герпоркрата.
Ониса. Гиппократа! Тый миен ойленат чай.
Матра. Кеч-к? ойлыжо. Южо теве огым манеш да чыла ыле.
Ониса. Вачай ватат шкет поча?еш.
Матра. Шкет. Вачайже ?маште уке лие.
Ониса. Олюжо школ деч вара, вигак тораш кудале, врач марте шуын.
Матра. На, подыл.
Ониса. К?лам аман.
Матра. К?лде мо… Тый мемнам кудалтен кает гын, ялна й?ршынак пуста?еш. Ме тугакшат ынде ала-мынярын веле кодынна: П?кла , мый да эше икмыняр шо?го. А самырык-влакше ала-кушко… торашке каен пытеныт. Такшым мом нунылан тыште ышташ: ны пашаже, ны можо. Й?ра эше мыланнаже кеч изишак пенсийым пуат. Уке гын могай окса дене тыште илен толашена ыле.
Ониса (ш?лалтен). Туге шол. Матра, ынде мыланем шукак кодын огыл… Колем гын, В?дырем воктекак пыштыза. Ачана-аванат тыштак улыт. (Ямдылыме вургемжым рончен ончыкта.)
Матра (вурседылшыла койын.). Пыштем теве тыланет! Пышт койшо, паша
жапыште тушто ласкан канен кийынеже! К? вара тыйын олмешет пакча-саскатым поген налеш? Адак мый мо? Уке, т?рланетат, шке поген налат!
Ониса (лыпландараш т?чен). Пеш ыле да… Юмо кузе п?рен ынде.
Ониса Матрам ш?лыка?ше шинча дене ончалеш.
Тау тыланет, Матра, мыйым тынаре ончыметлан. Ынде мыняр кече пеленем й?сланен шинчылтат. М??гышкет кае. Кеч изишак каналте, ноенат вет. Ужат, малыде шинчатат пуал пытен.
Матра (сырышыла койын). Пеш каем улнеже, вучо! Кора?мешкем веле, тунамак йолетым чумалтарен возат! Тыланет але нигузе огеш лий… Шочшет-влакым ужмешке, чыташет перна…
Ониса (нелын ш?лалтен). Туге шол. Вет ынде мый нуным мыняре жап ужын омыл. Иринамлан тау, южгунам кеч тудыжо толын кая.
Матра. Иринатше жалке, пытартыш жапыште й?ршын пытен каен.
Ониса. Илыш шотшо уке да ынде подылашат т??алын. Мыняре вурсем – садикте!
Матра. Юмо гына тыйым вашкерак йол ?мбак шогалташ полшыжо ынле. мынярымше кече тарваныде киет…
Ониса. Нинамже адак куш йомын? Тудыжо вет м?ндырнат огеш иле. Зра чот поян, ?як-м?як илат. Ала-молан толын каяш ?ркана? Нунын дене шургымашат уке. Колюжат шотан… Иктылан ойгырем – йочашт уке. Мом шонат ала?
Матра. Нимат огыл, эше жап уло.
Ониса. Эх, илышыжат-п?рышыжат! Кеч ик икшывемым пиаланым ужшаш ыле.
Матра окна деке мия, ончалеш.
Марпа. Чонетым арам ит турж.. Юмо полша гын, чыла верышкыже шинчеш.
Ониса (кумыла?ын, шыргыжын). Шарнет, Матра, а изишт годым нуно могай улыт ыле? Чылт суксо! Поро кумылан, тыматле икшыве лийыныт. Нунын дечын нигунамат, нимогай торжа шомакымат колалтын огыл. Пашамат эре пырля ?чашен-?чашен ыштеныт. Мыланем кеч-кунамат, кеч-куштат эре э?ертыш лийыныт. Школыштат нуным эн сай, примерный тунемшылан шотленыт.
Матра.Туге шол.
Ониса. Мый нунын дене кугешненам. Коктынат ушым шындыше, шотан икшыве лийыныт… Ирина спорт деке ш?ман ыле. Тудо мастер мартеат шуо. А Нина — медалистка. Тидлан к?рак институтышкыжат тудым экзамен деч посна нальыч. Тунем пытарымекшат вигак школыш пашам ышташ тольо. Изиш лиймеке, кайыш… Огеш кай гын сай туныктышо лийын кертеш ыле. Коктынат шотан икшыве ыльыч.
Матра. Мом тый… Мом тый, Ониса! Толын шуыт теве.
Тораштырак огыл машина й?к шокта.
Теве толынат шуыч.
Матра омса дек ошкылеш. Тиде жапыште П?кла куржын пура.
П?кла (йочала куанен). Толыныт, толыныт!
Матра. Мом кычкырет, к? толын?
П?кла. Ом пале, тышкыла савырнышт.
Матра. Ай, тыйым! Тыланет нимогай сомылым ?шанен пуаш огеш лий. Сайракын ончалаш огеш лий ыле мо? Й?ра, те шинчыза, мый шке миен савырнем.
Ониса (кынелаш т?чен.). К? вара тушто, к??
Ма тра. Огына пале, чечас лектын ончалам. (Каяш тарвана.)
П?кла. Чечас ончалына.
Матра. Тыйже кушко, шинче.
Ониса. П?кла, тол-я. Кынелаш полшо, кеч изишак шкемым шотыш кондем. Киен-киен чыла туржалт пытенам докан.
П?кла. О?ай улат, черле е?ым к? терга?
Ониса. Садикте… Мыйым тыгайым нигунамат ужын огытыл. Ончылнышт сайын койнем. (Халатшым кудашеш, мотор марий вургем дене кодеш.)
П?кла. Чытамсырак улат! Й?ра, тол т?рлен колтем. Ой, ой, ой! Пайрем Майра!
П?кла Онисам т?рла. Изиш лиймеке, п?ртыш Матра кува пура, почешыже- Алёна.
Ониса (?дырым ужын). Ой, юмыжат, уныкам толыныс.
Алёна (куваважым ужын, воктекше мия). Ковай, мо тый денет? Мо лийын кайышыч?
Алёна коважым ?ндалеш, шортын колта.
Ониса. Ит шорт, ит шорт, колоем, чыла сай. Ужат, шинчылтамыс. (Шыргыжаш т?чен). К?герченем мыйын. (В?чкалтен). Ончо, чыла н?рен пытенатыс, писынрак кудаш. П?кла, кошташ саке. Мо дене тольыч, уныкам?
Алёна. Ваня изай машина дене кондыш.
Ониса. Могай Ваня?
Алёна. Почи?га гыч. Мемнан интернатыште шофёрлан ышта. Мый телеграмме нерген ойлышым, а тудо директор деч йодо. Ваня изай саламым колтыш, писанрак т?рлдане мане, ковай.
Ониса. Юмо тудланат тазалыкым пуыжо.
Алёна. Ковай, а кунам авам толеш …от пале?
Ониса. Таче-эрла толын шушаш. Очыни, кызыт корнышто.
Алёна. Ала огешат тол да…
Ониса. Молан тыге шонет?
Алёна. Марийже огеш колто.
Матра. К?чемдыш… Унала толеш да паяр семын вакшышыште кийылтеш, нимомат огеш ыште. Иктаж-мом ышташ йодат – вигак нержым кадыртылаш т??алеш. Сурт-пече коклаште сомылым шуктыде огеш лий вет. Я икте лунчырга, я весе… Теве в?та леведыш ш?яш т??алын… Изишак т?рлен кодаш огеш лий ыле мо? Кодшын мыят ойлаш т?чышым да сырен веле лектын кайыш.
Ониса. Матра!
Матра. Й?ра, мондена тидын нерген. Тыйже кузерак илыштат, Алён?
Алёна (ш?лыка?ын). Сайын. Палет, ковай, мый тыланет п?лекым ямдыленам.
Ониса. П?лекым?
Алёна. Чечас. Матра кокай, П?кла кокай, толза тышке, ковамын воктекше шичса. Мый тыланда ковамын й?ратыме семжым шоктен ончыктем. Колыштса.
Алёна скрипкым налеш да шокташ т??алеш.
Чыланат тудым шулен колыштыт.
Ониса. Марий мурымат ты наста дене тыге сылнын йо?галтараш лиеш улмаш. Ой, ман… Тол ?ндалам, уныкам.
П?кла. Кушто тыге шокташыже тунемынат?
Алёна. Мемнан кружок уло. Тушто т?рл? сем?згар дене шокташ туныктат.
Ольга пура.
Ольга. Поро кече… Шонем, кушеч тыгай сылне сем йо?га. Кушеч тыгай мотор ?дыр?
Ониса. Уныкам тиде мыйын – Алёна. Иринын ?дырж?.
Ольга. Теве тудо могай! Алёна тугеже. А мый Ольга акат улам. Молышт эше уке улыт?
Матра. Уке, уке шол.
Ольга. Кидем ш?ялтем.
Ониса. Матра, мом шогылтат. Чылаштымат ?стел т?рыш ?ж.
Матра. Эртыза, эртыза, шокшо чайым подылына.
Ольга. Алёнак веле толын мо? Молышт але уке улыт?
Матра. Уке эше.
Ольга. Матра кокай, эметым й?ктышыч?
Матра. Уке. Некультурный улат, мане. Тыйым вуча. Айста ?стел т?рыш.
Алёна, вуйжым кучен, волен шинчеш.
Ониса (л?дын). Алёна, мо тый денет?
Ольга. П?кла кокай, в?дым!
Ониса. Воктекем вера?дыза. Эх, колоем, кунам вара т?рланен шуат гын!? Молан тыланет юмыжо тыге п?рен ала?! Матра, кертат гын уныкам л?мешат юмылан пелеште: тек изи падрашемлан тазалыкым пуа, туддеч чержым кора?да. Мый тудым шке эскерем.
Матра. Й?ра, йодын ончем.
Алёнам вакшышыш пыштат, вара шкешт кора?ыт. Матра шке семынже молитвам лудеш, Ольга ?рдыжыш миен шинчеш.
Ольга. Вара тыге ч?чкыдын лиеда?
П?кла. Пытартыш жапыште ч?чкыдынак…
Ольга. ™дыр жал: тыгай мотор, ушан… Эмлаш к?леш.
П?кла. Пешак эмлынена да… Но тольык тидлан моткоч шуко окса к?леш маныт.
Ольга (кровать воктеке мия) Мален колтеныт.
П?кла. ?рмаш: пытартыш жапыште Ониса й?ршынат мален огыл ыле.
Ольга. Очыни, уныкажым ужын да чонжо лушкен… Тыге лиеда…
Матра. Тек малат.
П?кла (куанен, шинчав?дым ?штылын). Тугеже юмет тыйын й?кетым колын, коеш! Конешне, тыгай айдемым чаманыдежат огеш лий. Илышыштыже тудо шуко орлыкым ужын. Пелашыж деч посна… шкетын йоча- влакым йол ?мбак шогалтен.
Матра (ш?лыка?ын). Моткочак сай марий ыле… Кид-йолжо чыла пашалан толын… ™стелже, п?кенже, койкыжо, пуйто чыла т?рлен пытарыме гай улыт… Пелашыже колымыж деч вара эре шкетын. Ынде мыняре ий тыге ила. Икмыняр гана тудым туларташат толыныт. Уке, нунын деч нимогай шотат лектын огыл.
П?кла (шинчав?дым ?штылын). Тудо шке пелашыжым, В?дырым, моткочак й?ратен…
Матра. Й?ра, П?кла, мондена тидын нерген…
Ольга. Чайланда тау. Мый каем. Эмым пуымо, уколым ыштенам.
Матра. Ала тыштак малет ыле?
Ольга. Уке каем. Авам шкетын.
П?кла. Эрлаже толат чай?
Ольга (шоналтен). Й?ра. толам.
Ик ош е? лектеш, кошкышо куэ лышташым кышка. Вес ош е?, почешыже шипка п?рдышым луктеш. Кумшо – к?шыч шипкам волта. Шипка воктене В?дыр ден Ониса шогат.
Ониса. Шипкатше, В?дыр, могай мотор!
В?дыр. Илышыжат тыгай с?ралак лийже ыле.
Ониса. Кузе ?дырнам л?мдена?
В?дыр. Авам семын – Ирина.
Пычкемышалтеш.
КОКЫМШО С?РЕТ.
Эр. Кудвечыште агытан мурымо й?к шокта. П?ртышт? чыланат малат. Ик жап гыч омсам пералтыме й?к шокта. Й?кым колын, Матра кува окнаш ончалеш, вара почаш кая. П?лемыш Ирина пурен шогалеш.
Ирина. Салам, Матра кокай.
Матра. Туге лийже. Мо пеш эр? Мо дене тольыч вара?
Ирина. Попутко дене… Нинаже эшеат толын огыл мо?
Матра. Уке. Телеграммымат колтенам, телефон денат йы?гыртенам…
Матра. Ынде ават мынярымше кечым тендам вуча.
Ирина (мутым кычалын). Пеш умылем да… Тазалыкше могайрак?
Матра (ш?лалтен). Ынде мынярымше кече тарваныде кия… Чот начарештын…
Ирина. ?рмаш. Мо лийын вара? (Ко?га ше?гекла ончалеш.)
Матра. К? пала. Алёна дене адак уда лийын кайыш.
Ирина (нелын ш?лалта). Ой, калтакшат! Вара мом ыштышда? Кеч эмжым й?ктышда?
Матра. Ольга дене пырля эмым пуышна. Шукерте веле огыл мален колтыш.
Ирина. Могай Ольга?
Матра. Вачай Ольга. Почи?га гыч.
Ирина. Ольга? Кунам толын лектын?
Матра. Аваж дек толын, унала.
Ирина ончыкла эрта, Алёнам ужын, воктекше мия.
Ирина Алёнан вуйжым эркын ниялта.
Алёна (помыжалтын). Авай!
Ирина. ™дырем.( ?ндалеш.) Могай кугу лийынат. Шукертсек ужын огынал… Кузерак илыштат?
Алёна. Сайын… Авай, мылам тый дечет посна йокрок.
Ирина. Умылем. Изишак чыталте, ?дырем, вашке каникул… Мый тунам отпускым налам да тендан дек илаш толам. Вара икмыняр жап ме пырля лийына. Кузерак, вует ок коршто?
Алёна. Южгунам… Изишак.
Ирина (кумыла?даш т?ча). Нимат огыл… Изишак чыталте… Теве оксам поген шуктемат, тый денет эмлалташ каена… Вара чыла сай лиеш…
Ониса помыжалтеш. Иринам ужын, кынелаш т?ча.
Ониса (пеле й?кын). Ирина, тиде тый?
Ирина (шыман). Мый, авай.
Ониса (куштылгын ш?лалтен). Юмылан тау, толын шуыч. Теве мый… черланен кайышым…
Ирина. Мо тый денет? Вет шукерте веле огыл таза улат ыльыс?
Ониса (шинчажым шылтен). Туге шол… Ала-мо лийым… Шкет илен, лунчыргет тудо. Тежат пеш шуэн толын коштыда …
Ирина. Жап уке, эре паша. Меже вет тушто так гына огына кий. Каныш кече деч посна манаш лиеш толашена.
Ониса (шылтален). Конешне, паша тудо чыла деч шерге! Нимом от каласе… (Шинчав?дшым ?штылын.) А мом мый тыште ыштылам, кузеракын илыштам—тыланда садикте! Теве п?рт леведышат ш?тлен, й?р пура. Пакчамат к?нчым? огыл…
Ирина. Авай, адак т??алат? Тый мыйым молан тыш ?жыктенат, шургаш мо?
Ониса (шортмо семын). Уке, тидлан огыл. Кумылем тодылалте да ойлем. К?лан вара эше шке ойгемым луктын каласем? Нинам гын ынде ала-мыняр ий ужмашем уке. Тыйжат кунам-тунам веле толын кает…
Алёна, коважын шортмыжым ужын, воктекше мия, ?ндалеш.
Ольга ден Матра пурат.
Алёна. Ковай, меже вет воктенетак улына. Мо дене кертына-полшена. Пакчатымат т?рлена. Теве кокай-влак полшат… Тыге вет, Матра кокай?
Матра. Тыгак. Мом ойгырет, тыманмеш поген налына. Пуйто ме нигунамат полшен огынал.
Ониса.Эреак полшен шогенда, тау тыланда. Мыйже вет шуко шындылынам: паре?гет, кешырет, шоганет… Чылалан ситыже манын… (Ириналан.) Кеч тыйже толын на?гаем ыле.
Ирина. Молан тынарже толашет? К? йодеш? К?лан тыйын пакча-саскат к?леш? Нинан шкежын садше уло. Мый гын пазарыште налам. Кызыт тушто мыняр шонет, тунар налаш лиеш. Оксат гына лийже. Эше й?нан ак дене. Тышечын на?гаяш роскотыш гына пурет. Емыж—саскат ала мыняр пачаш шергын шуэш.
Ониса. М??гысыж? сайырак огыл мо? Адакшым кеч ужын каеда ыле. Вет толмашдат уке.
Ирина. Авай, адак т??алат?
Ониса (пуштыланен). Т??алам улде! Авада омыл мо? Шылтален ойлем гынат, чыташда перна. Мый шкем нерген шонем мо? Теве ?дырет кушкеш. Мыйын семынак шкетын илен толаша. Тудат тендам вуча. Воктенда ынеда ашне гын, кеч ужаш ч?чкыдынрак толын каем ыле!
Алёна (лыпландаре.). Ковай, огеш к?л… Мый ынде тунемынам…
Ониса (тыгак шылтален). Алён, уныкам, пакча гыч шоптырлышташым к?рын пурто-я.
Алёна ,изи ведрам налын, лектын кая.
Ончо, ?дырет мо дене коштеш. (Алёнан вургемжым ончыкта.) Ынде изи йочажак огыл, вуеш шушо ?дыр. Е?— влак ончыко тыгай чием дене лектын шогалашыжат намыс.
Ирина (сырен). Мый гына титакан улам да?
Ониса. Конеше, тый! К?н йочаже, мыйын мо, але весын? Ончаш артамет уке гын, йочажымат ом ыште ыле! Молан ?дыретым аваже уло ?мбачын весе ончышаш? Молан воктенет от ашне?
Ирина. Мый шке кумылем дене огыл туш пуэнам… Марием ончаш тореш гын, мыйже мом ыштем?
Ониса (пе?гыдын). А тый чот шого, тавада? пиж! К?леш гын, пенгыдынракат ойлен колто.
Ирина. Мый тыге ом керт.
Ониса. Огеш керт тудо! Але вара мариет йочат дечын шергырак? Пышт койшо! Кеч калык ончылно йылметым т?гатен ом шогылт ыле!
Матра. Ониса, мом тый, лыплане.
Ирина (шинчав?дым ?штылын). Й?ра, тек мыскыла. Ынде мый тудын шудалмыжлан тунем шуынам. Чылалан койдараш гына лийже. А кузе мый тушто илен толашем — ниг?нат палымыже огеш шу. П?лемжат ик пачеран гына.
Ониса. Тыланда эре окса ок сите! А йоча – керек?! Оксам ыштат! А шке икшывыштым эмлаш оксам муын огыт керт!
Матра (лыпландарен). Ониса, чарне, тыланет тургыжланаш огеш лий. Адак уда лийын кая гын?
Ониса. Тек. Тиддеч удаже мо эше лийын кертеш?! Мыйым чараш ит т?ч?, Матра. Мый таче нунылан чыла ойлен кодынем. Кеч колымем деч ончыч шинчаштым почнем. Содыки вет мыйын икшывем улыт, умылышаш улыт. Шке йо?ылышыштым т?рлаш эше жап уло. Нуным чын корныш ом шогалте гын, могай мый ава улам! Молан тугеже мый нуным ош т?няшкыже шочыктенам?!
Кенета Ониса шыплана, Матра ден Ольга тудын воктекше куржын мият.
Матра. Олю! Олю!
Чыланат тышке-тушко куржшталыштыт. Алёна коважым ?ндал шинчынат, шортеш. Ирина т??ш? гай лийын, верыштыжак шогылтеш.
Матра. П?кла, омсам поч! Ирина, в?дым кондо.
Ольга Онисалан эмым й?кта.
Ольга. Юмылан тау. Айста ?рдыжышкырак кора?ына, тек изишак каналта.
П?кла (шортын). Ой, Ониса, ит кодо мемнам. Кузе вара ме тый дечет посна илаш т??алына…
Матра. Ит васаре,эше колен огыл-ыс! Эре к?леш-окк?ллан тумам тарватылат. Кай, лучо м?нгышкет ошкыл. Уке гын мемнамат шке чарга й?кет дене т?нчыктарет.
П?кла (пуштыланен). Ынде тый пеш сай улат! Шкендым ончал…
Ольга. Ида шурго. Кернак, лучо м??гыда ошкылза. (Матра ден П?клалан.) Ойгыраш нимолан, чыла сай лиеш…
Матра. Мый тудым шкетшым ом кодо. Иктаж-мо лийын кая гын? Мый кодам…
П?кла. Мыят. Ме йолташнам шкетшым кудалтен кодымашна уке!
Ольга. Пеш чын ыштеда. Но кызыт тыланда тыште нимом ышташ. Мый тудлан эмым пуэнам, тудо эше кужу жап малаш т??алеш.
Ирина. Й?ра, кайыза. Те, очыни, шкежат мален огыдал .
Матра. Кызыт могай ынде омо? Й?ра, айда, П?кла, ошкыл колтена, м??гына миен савырнена, изишак яндар южым ш?лалтена.
Ирина. Миен толза, ме тыштак лийына.
П?кла. Олю, воктеныштак лий, й?ра.
Матра. Поктен луктыныт гын мом шогылтат, лек.
Матра ден П?кла лектыт.
Ольга (Матра ден П?клам ончен). Могай нуно поро улыт. Кузе шке йолташыштым аклен, переген моштат.
Ирина. Мом ойлаш, ожнысо тукым! Кызытсе жапыште самырык-влак коклаште тыгай-влакшым муат мо ала?
Ольга (ш?лыка?ын). Ойлыманат огыл.
Ирина. Тугеже тый врач улат, Олю?
Ольга. Туге. Терапевт.
Ирина. Пеш сай. А мый-медсестра. Поликлиникыште пашам ыштем.
Ирина. Иктым чаманем: институтым пытарен шым шукто.
Ольга. Молан?
Ирина (шкежым койдарен). Ала-куш вашкенам. Самырык годым ушдымо лиялтын шол. Мыйже, орадыже, кокымшо курсыштак марлан лектым, йочан лийым. Молан к?леш ыле? Вет мый тудым й?ратенжат омыл. А тудо мыйым, м??гешла, уш каен й?ратен.
Ольга (нелын ш?лалтен). Илышыште ч?чкыдын тыге лиеда…
Ирина. Вара шуко жапат ыш эрте-мый весым вашлийым. Тудо мотор, кугу капан, канде шинчан рвезе ыле. Ме тудын дене вашлияш т??ална. Йочам улмо нергенат пален… Ондакше тудо мый денемат, ?дырем денат сайын койын… Конешне, тунам тудлан илашыже нигушто лийын! А мыйын общежитийыште п?лемем ыле. Мый декем илаш кусныш. Ик жап гыч кредит почеш ме пачерым нална… Туддеч вара чыла вашталте. Тудо мыйым мыскылаш, шылталаш т??але. ™дыремат мешанчыкыш савырныш…
Ольга. Молан?
Ирина. К? тудым пала. Очыни, шерже темын. ™дырем черле, тудын воктенже шинчаш к?леш… Тыге икмыняр жап илен толашышна. А вара…интернатыш пуаш вереште. Тый, очыни, мыйым шылталет: п?ръе?лан верчын вуйжым йомдарен, шке ?дыржымат ончаш тептерже уке! Тыге?
Ольга, нимом пелештыде, шып шинча.
Шкежат пеш умылем… Но кызыт вием огеш сите… Варажым иктаж-могай й?ным садыгак муам. А кызыт чытыман…Оксам ыштен налмешке туркыман…
Ольга. Тудым эмлыде огеш лий.
Ирина. Тидлан моткочак шуко окса к?леш, а мыйын уке. Чыла окса пелашемын кидыштыже. Туддеч йодаш шоныманат огыл. К?ртнь? пурса тудо! Телым лумымат яра от нал.
Ольга (Алёна велыш ончалын). Жал. Моткочак ушан ?дыр… Ончыкылыкшо сай лийын кертеш ыле…
Ирина. Палем. Ойленыт.
Ольга. Жапым муын, ?дырет воктен шукырак лияш тыршаш к?леш.
Ирина (кочын шыргыжын). Ынде тыйжат тушкак… Пуйто мый нимомат ом уж, нимомат ом пале. Чылан туныктат! Эше пелашемже витара… Мыланемже куш пураш?
Ольга (пенгыдын). Кора?, кодо тудым.
Ирина. Ом керт.
Ольга. Ужамат, те тудын дек чот пижынат.
Ирина (койдарен). Туге шол, чотак! Кызыт мый тиде шапшак дечын каем гын, пачер деч посна киен кодын кертам. Ойырлем гын, уеш ялыш п?ртылаш перна. А тыште могай паша, кушто илаш т??алам.
Ирина сумкаж гыч ала-могай атым луктеш, стаканыш тема, й?ын колта, угыч тема да Ольгалан шуялта.
Подылат?
Ольга.Мо? Сок?
Ирина. Спирт.
Ольга Тау, огым.
Ирина. А мый подылам.(Стаканеш тич тема да подыл колта.) Илыш туныкта. Мый ондак тыгай улам ыле мо? Спорт дене кылым кучем ыле. Самырык, весела, чатката капан ?дыр… А ынде… (шыргыжын, шкежым койдарен) спорт олмеш теве спирт дене толашем. Эх, юмыжат-п?рышыжат, илен толашет да й?ра. А жап эрта. Мыйынат вет пиалан лиймем шуэш. Молан юмыжо тыге ойырен коден? Кеч изишак чаманыже ыле. Тиддеч шукыжо мыланем огешат к?л. Мо дене мый титакан улам? (Шортеш).
Ольга (лыпландараш т?чен.) Ирина, мом тый, лыплане. Але чыла сай лиеш… Ала иктаж-кунам пиал шыргыжалеш…Чыла ончылно… Чыла юмын кидыште…
Ирина. Эх, илышыжат! Кузе умбакыже лияш ала? Куш пураш? Мом ышташ?
Ирина стаканеш спиртым тема.
Ольга. Ирина, огеш к?л,ала тыланет сита ыле?
Ирина (Оьгам ш?кал колта).Ит мешае,шке палем.
Изиш лиймеке, Ирина эркын мураш т??алеш.Муро й?кым колын, Алёна куржын лектеш.
Алёна (пеле й?кын, шылтален). Авай, мом толашет? Шыпрак лий , тушто ковам… Тудо черле…
Ирина. Вара мо? Ала мыят черле улам да?
Алёна ?стембалне шогышо кленчам ужеш.
Алёна. Адак т??алынат? Тыланетше вет й?аш огеш лий. (Кленча гыч спиртым йоктара.) Теве тыге сайрак лиеш.
Ирина (шыдешкен). Кузе тый тоштат?! Мыйым туныкта эше, кора? воктечем! Мыйым туныкташ эше нолнер улат! Тыйын верчын мый тыгай илышыш шуынам. Ужмем ок шу!
Ольга. (кора?аш т?чен.) Ирина, чарне. Тудо вет шке ?дырет. Йоча ?мбаке вет нимо укелан кычкырен нальыч.
Алёна, шортын, уремыш лектын куржеш. Почешыже Ольга лектеш. Изиш лиймеке, омсаште Нина койылалта.
Нина (Иринам ужын). Мом толашеда? Й?кда уремыш шумеш шокта.
Ирина (мысарам ыштен). Профилактикым эртарена.
Нина. Адак подылшо улат?
Ирина. Вара мо? Мо, изишат ынде подылаш огеш лий мо? Чыланат шотанла кояш т?чат. Мый гына шкетын орде, йырнык улам! А те- чыланат суксо!
Нина(лыпландараш т?чен). Мый тыйым шылталымаш уке. Пеш шургет да ойлышым. (Т?рл? кочкышым сумка гыч луктеда.) Авайже вара кузерак? Тазалыкше могайрак?
Ирина (шыргыжын,кочшыла). Ничево. ™мбакем м?гырыш-м?гырыш да мален колтыш.
Нина (?рын). Кузе? Тудо черле огыл?
Ирина. Черле лиеш ыле гын, мый денем тыге шурга ыле мо? Але гына лыпланыш…
Нина (тургыжланен). Киямат, чыла шонен пыштымем лугычын лиеш. Ирина. Мо манат?
Нина (шыргыжаш т?чен). Нимат. Так, шке семынем куктыштам. Тидым палем ыле гын…эше ик-кок кечым кучалтам ыле. Ты матрте мыняр оксам ыштен налам ыле.
Ирина (койдарен). Молан тыланет оксаже к?леш? Куш вара тынаржым чыкет?Тыйын тушто такшат миллион дене кия чай. Мыланем тушечын икмыняржым ойырет ыле гын, пайдаже шукырак лиеш ыле.
Нина (шыргыжын). Мом вара тудден ыштынет?
Ирина. (шинчав?дым ?штылын.) Алёнам эмлынем. Кызыт тудо моткочак черле… Мыланем к?сын пу?
Нина. Пуашыже пуэм да… Эше кодшо налметым п?ртылтен отыл…
Ирина. Варарак чыла п?ртылтем …
Нина. Й?ра.
Ирина. Ну,каласкале, кузерак вара илыштыда?
Нина (койдарен). Тугак. Пий ден пырыс гай.
Ирина. Раш. Тыланда йоча к?леш…Тунам чыла сай лиеш.
Нина. Ойлыштат к?лдымашым! Самырык годым илен кодаш к?леш. Тыге огыл мо? Нуным пукшо, й?кт?, ончен кушто. А вара лектын каят да шкетын шинчен код. Мыланем тыгай ончыкылык огеш келше. Тидым шоналтемат, шучкын веле чучеш. Тевыс аванат тыге илен толаша.
Ирина (шылтален). Теве шкеже умылет… А молан вара тугеже тудын дек толын от кай? Тудат вет шкетын. Йокроклана. Кертмет семын кеч южгунамже толын савырнем ыле. Кузе чонетше чыта?
Нина. Мом мый тыште йомдаренам? Мыланем авам дечын нимат огеш к?л, мыйын чыла уло. Да на?гаяшыжат тышечын нимом. Илем мый сайын. Юмылан тау, кочкашем, й?ашем сита.
Ирина. Пашаже кочмаште-й?маште мо? Кумылышто. Толатат, кеч изишак иктаж-мом ыштен, полшен кодет ыле. Эре мый мо? Шке нергенетак веле шонет.
Нина. Ужамат, мариет тыйым сайынак н?жеш. Теве адак шинчат какаргыше.
Ирина. Тыланет мыскылаш лийже! Конешне, тышке толын коштмашет уке да нимомат от пале. Кажне телыже, ке?ежше-эре ялыште. Я тидым полшо, я весым. Тыш толам — пелашем поньыжеш, ом тол — авам шылтала. Кузе лияшат ом пале.
Нина. Ш?вал шынде ?мбакышт! Шке семынет иле! Кыралташ гын мо кереметлан тышке толын коштедашыже к?леш? М??гыштет шинчен от керт мо! Тидын верчынак эре шурген киеда.
Ирина. Толын кайыдежат огеш лий. Тыште вет ?дырем ила. Каникулымат тыштак эртара. Куш тудлан эше каяш? Авамлан полшымо амал дене кеч Алёнамым ужын каем. Тудо гына мыйын куанем. Тудым ужамат, чонем лушка. Йоча-тиде э?ертыш да лишыл йолташ! Сандене, пагалыме ш?жарем, тыланетат тидын нерген шоналташ уто огыл.
Нина (воштылын). Во пуэт, а! Кушечын вара тынар ушан шомакшым кычал муыч?
Ирина. Чон гычын!
Нина. Теве кузе! Поро мутетлан тау, акай, тыгай илыш — мыйынлык огыл!
Ониса лектеш.
Авай, авай… Мый толынам.
Ониса. Ой, юмыжат… Нинушем… (Нинам ?ндал куча, капше чытырналтеш) пиалже могай. Куанже… Ноен пытышыч вет… Корныжат лавыран ынде.
Нина. Мо лийын кайышыч, авай?
Ониса. Мо лиймем палем гын, тыге ом кийылт ыле.
Нина фруктым луктеда, аваж ончыко конден опта.
Нина. Коч, авай, витамин.
Ониса. Шкетынак тольыч, ?дырем?
Нина. Колюш дене.
Ониса. Кушто вара ве?ымже?
Нина. Чечас толын шуэш, машинам мушкаш кодышым.
Ониса. Ой, кок мужыр к?г?рчен гай кок ?дырем толыныт. Тол, Ирин. Кок пушкыдо чывигем- шамыч. Моторем-влак. Куанымем дене ш?мем лектын возеш ала-мо ынде. ™дырем-шамыч, игем-влак, е? шинча-пылыш уке, мыйынат вуйдорыкем але пашам ышта. Тендан дене мутым вашталтынем ыле. Илыш шагатем шогалеш ынде. Юмо мыняр пуэн, тунар ош кече йымалне илышым, мландым тошкышым. Сайын ма, удан, но уло чонемак пыштен, йол ?мбак тендам шогалтышым. ™дырамаш вуем дене сурт-печым кучышым. Мыйын верч тыланда вожылаш пернен огыл. Эре иктым шонем – колен колтем гын, суртем дене мо лиеш? Вольыкемже кушко пура? Кеч-могай айдемын кайык гай шке пыжашыже лийшаш. Мый уке лиям гынат, тек тиде суртна тендам шкеж деке ?жеш. Ида шалате тиде пыжашым, тыште тендан йоча пагытда эртен, мыйын малыдыме й?д-влакемат тышке чумыргеныт. Ойгыжо, куанже – чыла тиде пу п?ртышт?.
Нина. Авай, мом кутыркалет?
Ониса. К?рг? шонымем ойлем, Нинукем.
Нина. Илена эше, авай.
Ирина. Мурым муралтена.
Ониса. Ирин, подылметшым чарнаш ыле да…
Ирина. Чарнем, авай, чарнем.
Ониса. Чесым погышаш ыле. Корнывач шужен улыда вет. Теве комакаште й?ратыме пучымышда. П?кла кокада кум кече ынде шолта-кышкалеш, шолта-кышкалеш… Ой, кынелшаш ыле да.
Ирина. Ме шотым муына, авай. Тый ит кынел. Ласкан гына кий.
Ониса. Ласканже ынде тушто кием вара. Ирин, свежа киярым, помидорым поген пурто. Салатым кеч ыштена.
Нина. Авай, изи огынал, ыштена.
Ониса. Салатшым ?мбал дене варыза. ™мбалже ?лыл клатыште, ларыште. Муно изи вочко тич. Эре тендам вучем, корныш ончем… Омешемат эре тыяк веле кончеда: то шипкам р?пшем, то … (шинчав?дшым ?штылеш).
Нина. Авай, шорташ нимолан – воктенетак улынас.
Ониса. Куанже могай. Таче чыла шке в?рпырчем пеленемак улыт. Пиалже могай! Айда, яра ида шинчылт, сомыллан пижса… В?дыр, изишак чыталте. ™дырем-влак воктене лийнем.
Нина ден Ирина лектыт. Ониса (самырык) азам пукша. Воктенже изи Ирина шинча.
Изи ?дыр. Тиде мыйын ш?жарем?
Ониса. Ш?жарет.
Изи ?дыр. (азам ончен) Умшаже могай изи. Кизажат… Мый кучен ончынем… мый тудым й?раташ т??алам.
Ониса кидыкыже азам пуа.
Изи ?дыр. О-о-о!
Кумытынат шепка деке каят. Ониса азам шепкаш пышта.
Пычкемышалтеш.
КУМШО С?РЕТ.
Уремыште тале й?р й?реш. Тыгак к?дырч? к?дырта. П?лемыште шып, ниг?ат уке. Изиш лиймеке, Ольга куржын пура, вара шылеш. Тудын почешыже Николай пура, йыр ончыштеш.
Николай. Нина! Ирина! Мый тольым. Кушто улыда? (Йыр ончал савырна.) Ниг?ат уке. Кушко каен пытеныт? Авай!
Адак йыр ончал савырна. Кенета Онисам ужылалта, вара воктекше миен ончалеш.
Мала аман. Й?ра, тек каналта.
Ко?га ше?гелне ала-мо камвочмо й?к. Николай тушко кая.
Николай. Нина?
Ольга. Оля улам мый, Оля.
Николай. Кушечын тый?
Ольга. Тора гычын…
Николай. Шинчамланат ом ?шане.
Ольга. А тый ?шане. ™шан деч посна илаш неле.
Николай. Вашталтынат тый…
Ольга. Шо?гемынам дыр…
Николай. Уке, эше с?ралрак лийынат.
Ольга. Илыш с?растара. (Каяш тарвана).
Николай. Шого, ит кай…
Ольга. Тый ит шоно, мый тыйым кычалын толын омыл, Коля. Ониса кокай черлат, Матра кокай полшаш йодо, садлан мый тыште.
Николай. Кычал толат гынат, куанем веле ыле.
Ольга. Мыланем куанет ыле?
Николай. Куанем ыле. Ончем да куаненам.
Оля шып шога.
Николай. Але чыла монденат?
Ольга. Мом?
Николай. Кузе мом?
Ольга. Рывыж каен, кышаже кодын… Чыла мондаш, мутат уке, моткочак неле. Мо гынат ушеш кодеш.
Николай. Мо гынат?
Ольга. Эре шоненам, иктаж гана вашлиям гын, мом тыланет каласем… Тынар мутем ыле… Ала-куш чыла йомо… Мыняр жап эртен, Коля.
Николай. Индеш ий.
Ольга. Ятыр… ™дырым нальычат, вигак ?рдыж кундемыш лектын кудальыч. Ондакше мый тыйым тынар каргышым, вурсышым. С?анет кечын Ониса кокайын окна йымалныже колемак шонышым… Тый шем костюм дене, Нина ош фата дене. А вара, илен-толын, умылышым: вашла й?ратымаш уке гын, чынжымак молан пырля лияш?
Николай. Мый тыйым кычалынам. Чыла родо-тукыметым шерын лектынам. ават мый денем огеш кутыро: «Олюк тыланет колен, мондо» — мане. Вес гана «Олюк марлан лектын, — мане, — Юмылан тау»
Ольга. Юмылан тау…
Николай. Ешет, очыни , кугу…
Ольга. Пиалан ешан…
Николай. Мыят пиалан лийын кертам ыле.
Ольга. Огеш к?л, Коленька.
Николай. Да, да… Проститле мыйым, Оля, кертат гын.
?ндалалтыт. Ирина ден Нина пурен шогалыт.
Ирина (?ндалалтмыштым ужын, шыргыжын). Оля, Оля!.. Оля тиде, авамым эмлаш полша.
Нина. Оля… Оля. Теве к? улат улмаш. Вот мо, пагалымем, кушечын толынат, тушкак кае!
Николай . Нина!
Ольга нимомат огеш пелеште.
Нина (Ольгалан.) Вот мо, пагалымем, мондо тудын нерген! Коля — мыйын! Мый тудым ниг?ланат ом пу! Толын лектын, ночко чыве!
Ольга. Арам тургыжланет. Л?даш нимогай амалат уке. (Лектеш).
Николай. Оля!
Нина (тугак й?штын). Молодец улат! Самырык годсо пагытетым шарналтышыч?
Николай. Нина, вет нимат тыгай лийын огыл. Саламлалтна веле.
Нина. ?ндалалтын-шупшалалтын да?
Николай. Да! Да! Й?ратенам мый тудым. Тый тидым паленат. Коклашке ш?шкылтм? ок к?л ыле.
Нина. Тый, чара голя! Йол ?мбак шогалтышым. Чиктышым, пукшышым, ик пачерым нальым, вара весым, коттеджым чо?ышым. Чыла тиде мыйын тыршымемлан к?ра. Й?рж?, й?штыж?, лавыраже, пазар воктене поча?ым. Польшыжо, Китайже, Египетше сатулан кудалыштым. Утыжым кочкаш л?дынам. Тыланет паша верымат мыяк толашен-толашен верештым. Але монденат?
Николай. О?ай… мыйже шонем, шкемынат ушем уло. Ватем к?шеш илем улмаш: пукша, й?кта, малаш пышта, мыйын верч тынар орланыметым палем гын, шукертак эрыкым пуэм ыле. Мо шып коштынат… Кочде-й?де пазар воктен поча?ыч да? Мыняр мый тыланет ойлышым: кодо тиде пашам, тазалыкетым пытарет. Образованиет уло, кай школыш, туныкто. А тый – кызыт пазарыште шогылташ туныктымо паша деч почётлырак. Тыгай почётан пашаште лийынат гын – вуйым шияш нимолан, ш?мбелем. Икшывынат пазар кудывечешак йомо!
Нина. А тый кеч ик гана йодыч, кеч ик гана: мо мый денем, кузерак мый… Укет ше?геч ванныште в?дым ч?ктен, пире гай урмыжам…
Николай. А кунам тый денет кутыраш? Эрдене – мален кодат, й?дым – то банкет, то вашлиймаш, то тый ала-могай спонсор улат. Тый кеч шарнет, кунам пытартыш гана кочкаш ямдыленат, могай ийыште? Мыйым титаклаш нимолан. Мо мый дечем шога, мый чыла ыштенам, Нина…Чаманем мый тыйым. А виеш й?ратыкташ ок лий. Мый вет шижынам, кузе йырет в?ра?лет: ондак шонышым – икшывына лиеш гын, тудо ача деч посна кушшаш огыл. Й?ратымаш коклаштына уке гын, кеч йочамлан куанен илаш т??алам. Вара кунам пачерым, машинам, дачым шке ?мбакет серыктышыч, умылышым: ача пиал мыйын нигунамат огеш лий. Да, чыла уло: илаш шикарный пачер, канаш кеч-куш кудал, оксатат ятыр, а илыш куанже кушто? Кушто тудо? Тый каласен кертат! Кушто изи ньоган воштылмо й?кш?, «Ачай» манмыже, «Авай». Й?шт?, йырым-йыр й?шт?. Пачерышке миен пурымо ок шу, тамык тушто. Эре ондалет-ондалет! Пачер лиеш – вара йоча, машинам налына – эргым ыштена, канаш миен толына – ала ?дырым п?леклем. Шоя! Шоя ?мбалне шоя! А мый илынем! Просто илынем! Ача лийнем. Ноенам мый тый дечет, вучен ноенам. Шоятлан ?шанаш ноенам. Эре окса, окса, мыняр шога, мом ужалат. Еш к?леш мыланем! Нормальный еш! Йоча йолымбал!
Нина. Сита ляпкаш! Пален лий: мый тыланет разводым ом пу. Нигунамат! Низаштат! Принципиально!
Николай. Штамп вет т?? огыл.
Нина. Титакдыме улам шонет? Тынар Олюкетым й?ратет гын. молан вара мыйын леведыш йымакем пурен возыч?
Николай. Теве тиде ик татлан ынде индеш ий мыят языкем касарем. Шерем темын!
Нина. Теве кузе! А илаш кушто т??алат?
Николай. Шотым муам. (Лектеш).
Ирина. Лыплане ш?жарем.
Нина. Нерет ит ш?ш.
Ирина. Йомдарет тый тудым.
Нина. (шортын колта). Тыгак лийшаш… Кунам гынат языкет савырнен толеш…шинчашкет ончалеш…»Кузерак илет?»-йодеш. А тый от пале, мом вашешташат…™мырет мучко тудым касарет, касарет, а мучаш ок кой… Могай ешым чо?аш шонышым. Й?ратенам мый тудым, санденак чыла намысым монден, Ольга ден когыньыштын коклашкышт пурышым. Да й?ратем мый тудым!
Ирина. А шарнет, тыгай чапыл с?анет ыле. П?рт тич калык…
Нина (Иринам колыштде, тышке-тушко коштеден). Авамым ужатымешке веле, тунамак п?ртым ужален колтем.
Ирина. Кузе?
Нина. Ужалена п?ртым, оксам пайлена. ™дыретым эмлет, мыланемат изиш ч?чалтеш. Кызыт юл воктене мланде шерге.
Ирина. Кузе туге ойлашыже тоштат? Тидыже вет мемнан суртна! Мемнан!
Нина. Тыланет мо, окса ок к?л?
Ирина. Тыге гын ок к?л. Тидыже авайын суртшо.
Нина. Авай таче уло, эрла уке.
Ирина. Тый тидым ыштен от керт.
Нина. Кертам.
Ирина. Тидым ышташ от тошт.
Нина. Эше кузе тоштамже. Мый ужаленамат. Илен от мошто а?ыра. Эре ш?м к?штым? почеш илынеда. Ш?м – айдемын органже семын вел к?леш. В?рым тулаш. Кызыт вуй дене илат! Вуй пашам ыштышаш! А те «тю-тю-тю»! Му-тю-тю! К? мом каласа, к? мом ойла. Окса кызыт чыла ойла.
Ирина. А Алёнамже вара кушко? Кушко тудо толын кошташ т??алеш?
Нина. Шке декет налат.
Ирина. Могай тый шучко улат.
Нина. Тый пеш сай улат! Оксам, манам, ышташ лиеш, ?дыретым эмлаш. Эре э?ырет: «Оксам погем, опреацийым ыштыктем». А шкеже ушкал гай спиртым л?кет. А тиде спиртым ужален, палет мыняр оксам ышташ лиеш ыле. А тый логарышкет оптет.
Ирина. Кеч-могай уда улам гынат, авайын суртшым нигунамат ужалаш манын шоналтенжат ом керт. Авай ила, а тый суртым ужален оксамат пайлет. Кеч изишак вожылам ыле.
Нина. Таче огыл гын, вес кечын садак авай огеш лий. Тудын колымыжым вучен шинчет гын…
Ирина. Лиеш гын, шке т?нчыктарен пыштет ыле дыр?
Нина. Шке вашке кавара.
Ирина каяш тарвана.Нинан шомкашым колын,Ониса эркын кынелеш, колыштеш.
Нина (нелын ш?лештын). Акай, шого. Айда кутыралтена. Ынде изи огынал. Илыш тиде, акай: икте кола, весе шочеш. Меат тушкак илен шуына. Мыланемат авам жал. Шоналте: авам уке лиеш, тый тышке илаш садак от тол. Толат гынат, паша вер тыште уке… Аленат черле… А кенета тудо ош т?ня дене чеверласа… Юмо серлаге, конешне… Тиде сурт ниг?лан к?лдым? лиеш. А кызыт мый налшымат муынам. Военный пенсионер. Ялыште суртым налнеже. Й?н лектын гын, тудым мучыштарыман огыл. Вес гана тыгай лийын ок керт. Айда кутырен келшена: ужалена суртым, оксам пайлена. Келшет?
Ирина. Мый тыге ом керт…
Нина. Вара чаманашет ынже воч… Алёнат уке лиймек… Тунам шинчав?детат ок полшо… Алёнам от п?ртылт?… Келшет?
Ирина. Алёнам… Й?ра… мый… келшем…
Ониса лектеш.
Нина. Авай, тый?
Ониса (й?кым кугемдыде,й?штын). Уке, мый огыл… Тиде мыйын ?мылем… Мый вет тыланда шукертак колышо улам. Мыйын колымем вучымет огеш к?л, ?дырем. Вашке каем. Уда койышдам, ушдам огыда вашталте гын, шо?гылыкда ,ой ,неле лиеш.
Ирина. Авай, тый кушко?
Ониса. Пошкудыш… Нунын коклаште илаш кумыл лектеш.
Пычкемышалтеш.
НЫЛЫМШЕ С?РЕТ.
Действий тудо верыштак кая .Кас. Ониса ?стел воктене шинчылтеш, кидыштыже-фотокартычке.
Ониса. В?дыр, вашке илыш мундырам чумырген шуэш. Илышым теве ынде, шотым кучашак т?чышым. Й?ынат поча?ын омыл, е? п?ръе? денат шым перныл, кеч шукын ш?вылв?дыштым йоктарышт. ™дырем-влак нерген колянышым, шотан ава лийышт шонышым. Черланат – ойгырем, сырат – ойгырем, чияшышт уке – адак ойгырем. Кудыжо годым сутка дене малымашемат уке ыле. А эн т??ж? вет икшывем-влак улыт. Т?чымем ?мбачак кок ?дырнанат илыш пиалышт уке. Марий вате утыж дене паша дене толаша, а иктаж гана пырля тыге кастене шинчын икшыве дене йолташ ?дыр семын кутыралташ жапым огына му. Ала садлан ?дырем-шамыч нигунамат мучаш марте чоным почын огытыл.
Илышым уэш т??алаш лиеш гын, кажне кастене кеч ик пел шагат кажныж дене кутырен шинчаш жапым муам ыле. Палет, В?дыр, тыгай о?ай йодыш-влакым пуэдем ыле: «К? дене таче модынат?» «Туныктышет могайрак?» «Могай рвезе йоча келша?» «Шолтым? ш?рем келша але уке».
А мый кузе мутланенам: «Нина, кочкаш ямдыле!» «Ирин, чывигым эскере?» «Т?рым т?рлаш тунемза» «Дискотекыш ида кошт» «Аракам ида й?, тамакам ида шупш».
Эре «ыште» да «ида ыште» Ш?мла-ваш кутырымашнаже лийынат огыл. Теве тыге, В?дыр. Илена шонена, пашам ыштена. Чон шокшына дене ырыкташ л?дына.
Шондыкым почеш.
Тиде Нинукемын.
Алёна пура.
Алёна. Ковай, а мый тыйым йомдаренам.
Ониса. Йомдаренат? А мый теве тыште…
Алёна (шондыкым ужын). Ой, мо тиде?
Ониса. Тыште аватын йоча пагытше ила.
Алёна. Теве тудо кушто. Уке гын мурат: «Куда уходит детство?»
Ониса. Нигушкат тудо ок кай. Тудо кажне аван ш?мыштыж? ила. Шыпак нимом пелештыде. Але теве тыгай шондыкышто. Кочат тыгай шондыкым ыштен. Тышке нуно эн й?ратыме модышыштым, эн первый й?ратымаш нерген серышыштым шылтеныт. Тыште – нунын изи годсо т?няшт. Теве ават тиде пинетке дене икымше ошкылым ыштен, теве тудын икымше отметкыже. Шуко мо о?ай тыште уло.
Алёна. Ковай, мый ик-момак йоднем ыле. Йод, уныкам, йод.
Алёна. Тый латныл ияш улмет годым иктажлан келшенат?
Ониса. Уке дыр, омат шарне…
Алёна. Тыгайым мондаш лиеш, ужат?
Ониса. Келшен омыл дыр, садлан ом шарне.
Алёна (о?жо гыч ш?ртеш кылтыме шергашым луктеш). Теве.
Ониса. Мо тиде? Шке тодмо шергаш?
Алёна. Мотор вет?
Ониса. Пешак мотор.
Алёна. Тудо п?леклен.
Ониса. К??
Алёна. Алёша.
Ониса. Могай Алёша?
Алёна. Актуганов.
Ониса. Актуганов, тугеже.
Алёна. Шыпак тыге кидышкем шуралтыш да мане «на». А кидше тыгай шокшо. Мый шоналтышым, тудын температура. А вес гана книгам пуымыж годым адак кидна ваш т?кныш. Тыгаяк шокшо. О?ай вет? Комака гай шокшо. Но…
Ониса. Мо «но»?
Алёна. Классыштына ик мотор ?дыр уло. Тудо шукерте огыл Алёшалан шочмо кечыжлан плеерым п?леклен.
Ониса. Тидыже мо тыгай?
Алёна. Ну, тиде муро семым колышташлан, л?мынак.
Ониса. Шерге очыни.
Алёна. А тудын ава-ачаже поян улыт.
Ониса. А тыйже мом п?леклышыч?
Алёна. Мый нершовычым т?рленам ыле…
Ониса. Вара?
Алёна. Шоналтышым, молан тудлан нершовыч. Нержым ?шташ мо?
Ониса (Алёнам ?ндалеш). Ой, чукаем. Южгунам изи нершовыч ала мыняр шерге арвер деч шергырак.
Алёна. Кузе тыге?
Ониса. Илен толын умылет.
Алёна. Ковай, лиеш, мый тиде шергашым авамын шондыкышкыжо пыштем?
Ониса. Тыгаяк шерге гын, пыште.
Алёна. Ковай, рожан йолаш нерген муретым муралтет?
Ониса. Могай рожан йолаш?
Алёна. Уна, ик гана шудым удырымына годым мурышыч.
Ониса. Ом шарне.
Алёна. Адак ок шарне… Тушто уна: йолташет кашташ рожан йолашыжым йомдарен. (Воштылеш).
Ониса (воштыл колта). Рожан огылыс вара – тумышан… Тый тугеже шокталте.
Мыйын йолташ толмым чарнен,
Й?д омемым йомдарен.
Шым тумышан йолашыжым,
Кашташтыже йомдарен.(Воштылыт.)
Пычкемышалтеш.
Ольга куржеш, почешыже Николай.
Николай. Оля! Вачай Олюкем.
Ольга вачышкыже вуйжым пышта, шортын колта.
Николай. Мом тый, Оля.
Ольга. Шукертсек мыйым тыге ниг? л?мден огыл… Чечас чыла эрта… Тый ит л?д, илышетым лугаш ом шоно. Мый умылем – еш – тиде еш. Й?с? ?дырамашлан марий деч посна. Южо теве мариянат улыт, весе денат кылым кучат. А мый иктым тыйым ш?мыштем ашнем. Вачай Олюкем манмет эре пылышемлан йо?ген. Тетла иктат тыйын семын каласен ок керт.
Николай. А тый мыйым – Микай Колюшем.
Ольга. Шарнет?
Николай. Чыла шарнем, Оля.
Ольга. Тый ит ?р, ит ?р… Кужу жап ом кучо. Ш?метым колыштам, ?петым ниялтем, шинчашкет ончалам – мыланем тидат сита. Тыйын шинчат – изи падырашемат ?мбакем тыйын шинчат дене онча, тиддеч моло пиал мыланем огеш к?л.
Николай. Изи падыраш?.. Мыйын?..
Ольга. Мемнан! Ынем ойло ыле, но к?леш мо тыгай пиалым шылташ?
Николай. Молан тымарте ойлен отыл?
Ольга. К?лан?
Николай. Мыланем.
Ольга. Кунам, кушто… А моткочак ойлымем шуын. Ик гана: «А кушто мыйын ачам?» — йодо ?дырем. Южо ава «ачат герой, летчик лийын» маныт, а мый «Ачана мемнан уке, фикус йымалне тыйым муынам» маньым. Ик кастене паша гыч п?ртыльым – фикус йымалне чыла мландым пургед пытарен. «Мом ыштылынат» манам. «Ш?жарым кычалам» манеш. С?анет лач июнь тылзыште лие. Мемнан госэкзамен. Тыйын й?кет, ш?лышет теве ыле, да кенета уке лие. А тыйын шинчат… Авам м?шкыран улмем пален нале. Вигак школ директор деке. Й?ра, директоржо Дуся кокам ыле. Директор кабинетыште коктын мыйым тынар шудальыч. Дуся кокам кычкыра: «Школышто – ЧП! Латикымше классысе ?дыр – м?шкыран!». Авам шортеш: «Тый, ава пий, тетла омса лондемем ит вончо, тегыт ш?рг?». Кужун мый денем кутырышт, шуко ушан-шотан шомакым ойлышт. Ик ойыш шуыч – экзамен деч вара Южно-Сахалинскыш Ленук кокам деке колташ. Москваш самолет марте ужатен мийышт. Теве тыге. ™дырем шочо, ик ий гыч тунемаш пурышым. Тау, кокамлан: ?дырем ончаш полшыш. Икана марлан лектынат онченам, пел ий гыч ойырлышна. Тый дечет посна, Коля, чылажат пуйто чын илыш огыл.
Николай. Туге чучеш, пуйто нигунамат ойырлен огынал.
Ольга. Илыш могай! Е?ын ойго, а мыйын ш?м тич куан! Пиалан улам таче! Шолышт налме пиал.
Николай. Молан шолыштмо?
Ольга. Тый мыйын отыл, Коля…
Николай. Тый от лий гын, мый кузе илем?
Мый ом лий гын – тый кузе илет?
Шарнет?
Ольга. Кузе илет?
Николай. Мерчен й?лем.
Ольга. Мыят.
Николай. А тыгай волгыдо тул лийын кертеш ыле. Чыла мый шалатышым. Лийже ыле чыла м??геш п?ртылташ.
Ольга. П?ртылташ ок лий, Коля.
Николай. Ок лий… А уэш т??алаш гын?
Ольга. Уэш?.. Ала-ала… Ом пале…
Николай. Мый ?дырем ужнем.
Ольга. Ит мий манынат ом керт, мий, ончал, манашат ом тошт. Илыш ончыкта.
Николай. Мый тыйым ожнысылак й?ратем.
Тул й?ра
ВИЗЫМШЕ С?РЕТ
Онисан п?ртш?. Пычкемыш. Икмыняр жап гычын Ирина пура, почешыже-Микале. Ик кидынтыже чемодан койылалта,весыштыже-гармонь.
Ирина. Тугеже те Микал ч?ч? улыда?
Микале. Туге. А аватше кушто?
Ирина(шинчам щылтен,нимом ойлаш ?рын). Пошкудо дене…
Микале. Вашке толеш?
Ирина. Толшаш…
Микале.Да-а,шукертсек тыште лийын омыл… Пытартыш гана В?дырын с?аныштыже шоктенам.
Микале сылне куштымо семым шокталтен колта, Икмыняр жап гычын Матра ден П?кла толын пурат.
Матра(?рын, уш каен). Тыште могай пайрем?!
Микале (веселан да куанен). Поро кече… Матра! Поро кече, П?кла! Иледа-кутыреда?
П?кла. Микале…
Матра (шекланен). Йорга Микале…
Микале (кидшым салтак семын ыштен). Так точно, тудак! Ну, кузеракын илыштыда, ?дыр-влак?
П?кла (вожылмо семын). Ойлыштат… Могай ме ынде ?дыр?..
Микале. Те мыланем эре тугаяк кодыда. Вет мый тендам самырыкымак веле шарнем. (Матрам ончалеш.) Шогыза, а мо йол?мбалне шогеда? Толза, эртыза ?стел деке.
Матра (сырышыла). Айста, тугеже, ?стел т?рыш шинчына.
Кумытынат ?стел т?рыш шинчыт, воштыл колтат.
Микале. Мый тыманмеш. (Конфет коробкам луктеш).
Матра (й?штын, койдарен). Микале, вара могай сомыл дене толын лектынат?
Микале (?рмалген). Могай сомыл дене?.. Таче уна семын, а вара… ялыште илаш т??алам.
П?кла. Пеш й?ра, пеш й?ра.
Матра. Могай ялыште?
Микале (?рмалген). Тыште, тиде ялыште. А мо тыгай? Мом тыге ?мбакем тура ончеда? Пуйто мый ала-мом шолыштынам…
Матра (сырен). Шолыштынат! Айдемын чонжым лунчыртенат! Эше тудын суртыштыжак пайремым ыштен шинчылтат! Вожылдымо! А ну, кай тышеч!
Матра, Микалын вургемжым налын, омса деке ошкылеш.
Микале (?рын, умылаш т?чен). Шогыза, шогыза! Мый нимомат ом умыло… К?ным, мом шолыштынам? Мом лунчыртенам?
Матра. Эх, тый! Эше ?мыреш йолташ лияш с?ренат …
Микале (тудат сырен колта). Ух, ават н?шм?! Й?ршын мыйым а?ыртыл пытарышда. Мом ?мбакем танк семын керылтында? Каласыза, мо тыште ышталтеш?! Мый нунын дек унала пуренам,а нуно… Сийлыме олмеш,?мбакем кержалтында…
Матра. Сурт налаш толын тудо, от пале. Но кузе шкеж дене, Ониса дене, кутырен келшыде, тидым ышташ тоштат?
Микале. А тудыжо при чём? Вара суртым налашат ынде тендан дечын йодшаш улам? Мыланем мом темленыт – тудым налам.
Матра. Намысдыме,эше кузе кутыра!
Микале (уло шыдыж ден). Едрит кудрит! Чынжымак, мо мый декем корша?ге гай пижында?! Мом мый тугайым ыштенам?
Матра (пе?гыдын). Кеч-мом ыште, но Онисам ит логал! Тудо тугакшат черле, а тый…
Микале. Шого-я, а кушто тудо кызыт шкеже?
Матра. (койдарен). Мый денем…
Микале.А мом тушто ыштылеш?
Матра. Ила. Ынде суртшо тудын огыл-ыс. Тыйын.
Микале. Кузе мыйын? Мыйже весыным наламыс…Чечас озажын фамилийжымат каласем… Пуртова Нина … П?тла ял гыч…Теве ончалза…
Матра. Саде Нинатше тудлан к? лиеш кеч палет?
Микале. Уке.
Матра. Онисан ?дырж?, вот мо!
Микале. Ну и паша.Тыге лийын огеш керт.Чыталтыза,шкеж дек йы?гыртен ончем…
Микал тетелефоным налеш да йы?гырташ пижеш.
Ок нал. Связь уке, манеш. Шкежак толаш с?рыш… Нимом ышташ ?рымат,теве Ониса дек унала пурышым… А тыште теве мо ышталтеш улмаш… (Содор йолышкыжо кемым чия да омса могырыш ошкылеш.)
Матра. Шого, тый кушко?
Микале. Ониса дек.
Матра. Тыланет тушко каяш огеш лий.
Микале. Молан?
Матра. П?рт налшыже вет тый улат! Тудо тидын нерген пален налеш гын, утларак веле сыра.
Микале (нимом ышташ ?рын). Тидыже тыгак. Мом вара ынде ышташ?
Ирина. Матра кокай, лиеш мо мый миен толам? Адакшым Алёнамат ончалам.
Матра. Тугеже миен тол.
Ирина. Й?ра,мый кайышым.(Кая.)
Икмыняр жап чыланат шып шинчат. Вара Микале верже гыч кынелешат, окна деке мия, ончалеш.
Микале (нелын ш?лалтен). Да-а-а, сайын ыш лек. Мыйже, шо?го картаже, мом онченам? Ондак чыла шымлен налаш к?леш ыле, вара иже тиде сомыллан пижаш.
Матра. Тыйже мом тынаре ойгырет? Нинан шке вуйжо йыр сайын шоналтыман ыле. Илыше айдеме ?мбачын к? суртым ужала! Намыс! Шке ?мбакше моткочак кугу сулыкым налын.
Микале (тургыжланен). Киямат, чыла тиде мыйын ораде койышемлан верч! Нинажым мый ондакше паленат омыл. Газетыште суртым ужалыме нерген уверым ужым: Юл воктене, П?тла ялыште сурт ужалалтеш. Тунар куанышым. Вет шочмо вер-ш?рем шоналтышым. Тыге Нина дене палыме лийна. Телефон дене кутырышна. Теве мый толын лектым. А те ?мбакем курныж гай пижын улыда.
Матра. Й?ра, чонетым ит турж.. Миетат, тудлан чыла умылтарет. Утыжым гына ит ляпке. Тудо кызыт черле… Иктаж-мо лийын ынже кае ыле…
Микале. Т?чен ончем. Врач-влакше мо…нимом ыштен огыт керт мо? Кызыт могай гына эм уке…
Матра. Чыла й?ным кучылтмо– арам.
П?кла (шинчав?дым луктын). Ониса мемнам кудалтен кая гын, меже вара кузе илаш т??алына? Туддеч посна мыланна моткоч йокрок лиеш.
Кенета, шижде, Ониса пурен шогалеш. Пырля Ирина ден Алёна пурат.
Ониса (шыргыжын). Мом тыште йылмыдам т?гактен шинчылтыда? К?м тойынеда? Мыйымак огыл?
Матра (?рын). Ониса? Тыйже вет…
Ониса. Т?нчыгенам манын шонышда мо? Мый эше — я те дам! Тыгай йолташем, пошкудем-влак унала толыныт да мый колен кийышаш улам?! Уке, тиде шотлан огеш тол! Тиде к?лдым? паша! Тиде могай качымарий? Эше кармонка дене…
Микале. Мый тиде.
Ониса. Мо шинчатым рывыж гай тышке да тушко коштыктет…Самырыкем годым ик йорга рвезе й?кташ миймыж деч ончыч тыге ончылнем шогылто… Шо?гем пытенат – йорга шинчат, тугак йоргалана. Микалак улат вет?
Микале. Мый. Ончемат, Ониса, нимынярат тый вашталтын отыл. Могае ожно лийынат, тугаяк кодынат.Эре тыгаяк мыскараче да весела улат.
Ониса. Кузе уке гын…Тыгаяк лийман… Черле улам манын ойгырен шинчаш мо? Низаштат мый тудлан макым ом пу. Колаш эше шуам. Ну, йорга Микале, каласкале, кузерак илыштат, могай сомыл дене тышке толын лектынат?
Матра. Пенсийыште тудо.
Микале (т?кнылын). Пенсийыште улам… Ышташ нимом да теве перныл коштам… Шочмо кундемым ужмем шуын колтыш…
Ониса. Пеш чын ыштенат! Вет шукертсек ужын огынал.
Микале. Армий деч вара лектын каенам да кызыт марте тыште лийын омыл.
Ониса. Туге шол. Мыняр вара шочшет уло?
Микале. Ый, мый тидлан поян улам: вич икшывем да лу уныкам уло.
Ониса. Пеш сай, пеш сай.
Микале. А тыйын?
Ониса (нелын ш?лалтен.) А мо мыйын? Кокытын улыт. Теве иктыже Ирина, весыже – Нина. Шотан, сай улыт.
Ирина, тиде мутым колын, чуланышкыла ошкыл колта..
Тиде уныкам, Алёна. Тол, Алёнукем, ?ндалам…
Алёна коваж воктеке миен шинчеш.
Микале. Суртет пеш чапле.
Ониса. Тетла мый тиде суртлан оза омыл.
Микале. Тый огыл гын, к? вара?
Матра ден П?кла Микалылан чоян парням р?залтат.
Ониса. Ом пале. ™дырем ала-к?лан ужалаш темлен.
Микале, нимом ойлаш ?рын, ?рдыжыш миен шинчеш.
Матра (лыпландарен). Ониса, мом эре тидын нерген т?ет? Мый декем илаш куснет, пырля веселарак лиеш.
П?кла. Пеш писе улат, Матра! Мый денемат вер шуко уло. Адакшым мый ял покшелне илем… В?дланат торашке коштмо огеш к?л.
Матра (пуштыланен). А мыйын чодыра лишнырак, ке?ежым т?рл? емыжым погаш лиеш!
Матра ден П?кла ?чашашаш т??алыт…
Микале (кынел шогалын). Отставить разговорчики!
™дырамаш-влак ?чашымыштым чарнат.
Тевыс тыге сайырак лиеш. Нимогай порядке уке! Мый денем армийыште лийыда ыле гын, тендам сайынак туныктен налам ыле.
Ониса. Тый военный улат?
Микале. Лийынам! Танковыйыште служитленам. Палыме лийза! Тендан ончылно гвардий старший прапорщик товарищ Петров!
П?кла (л?дшыла, Матралан). Вот тиде да! Тидыже генерал дечат кугу мо?
Матра. «Старший» манеш гын, кугурак, значыт.
Микале (пе?гыдын, мыскарам ыштен). Ончемат, мыйын укем ше?геч й?ршын шалашке каен пытенда.
Ониса (Микалылан полшышыла койын). Чыным ойлет, товарищ прапорщик йолташ Петров. Й?ршын пужлен пытеныт.
Микале. Отставить, товарищ Сергеева! Разговорчики!
П?кла (Ониса деч). Мо манеш?
Ониса (?дырамаш-влаклан). Огыда кол мо, шогалза манеш!
П?кла. Есть товарищ старший начальник !
™дырамаш-влак ик рядыш шогалыт. Микале нунын ончылно тышке-тушко коштенда. Алёна ?рдыжышт? шыргыжын шинча.
Микале (Алёналан, мыскара семын). А тыйже мом шыргыжын шинчылтат? Стройыш!
Алёна (шыргыжын). Есть!
Микале. Так, ?дыр-вате-влак, колыштса мыйын приказым!
П?кла (ры? шогалын). Колыштына!
Матра (п?шкылын). Мо куш ок к?л туш эре неретым ш?шкат?! Сымыстарынетак огыл дыр?
П?кла (койышланен). А мо, огеш лий мо? (Микале воктек мия.) Старший начальник, тыланда йодышым пуаш лиеш?
Микале. Лиеш. Тольык писыракын.
П?кла. Мыланна палаш о?ай ыле: тендан пелашда уло?
Микале. Ыле… Тиде деликатный йодыш, вара умылтарем. Ынде мыйым колыштса! Чылалан… кызытак мыланем ?стелым леведаш полшаш да мый денем пырля шинчын, чесым тамлен ончаш!
Чыланат. Колыштына, товарищ старший начальник!
Ониса. А ода каласе,могай пайрем?
Матра. Амалже могай?
Микале (?ндалын, в?чкалтен). Эх, ?дыр-влак, могай амал эше тыланда к?леш?! Мый шочмо кундемыштем улам, тошто та?ем вашлийынам. Сандене изишак палемдыдежат огеш лий. Шонем, те тореш огыда лий? Айста ондак сниматлалтына.
Ониса П?кла деке мия да тудым Микале дечын кора?да.
П?кла. Э-э-э, мом шупшкедылат, а?
Ониса (шып). Тыйын верет тыште огыл, а тушто.
П?кла (Онисам ш?калын, шыргыжын, шып). Шке тушкыла кай. Мыланем тыштат келша.
Микале. ™дыр-влак, мом адак ?чашеда? Мо эше тыланда келшен огыл? Мом толашеда?
П?кла. Товарищ старший начальник йолташ, нуно мыйым тендан воктекда ынешт шогалте. Ойлыза нунылан.
Микале (серёзный чурийым ыштен.) ™дыр-влак, отставить! Уке гын когыляндат- наряд вне очереди!
Ониса. Ый, айдеме с?рет,эше вуйым шиеш!
Матра. Эше мый декем миет!
П?кла. Омат шоналте!
Микале. ™дыр-влак, мом адак шургеда? Отставить! Жапым арам ида шуйкале, кочса, й?за…
Ониса (мыскарам ыштен). А кушто, й?ашетше укес?
Микале. Киямат, тидын нерген шоналташ артамем ситен огыл. Эре ожнысо ш?лыш дене илем… Монденам веле: теже вет ынде вуеш шушо ?дыр улыда.
Матра. Туге шол.
Ониса.Чыталтыза, мыйын тушто шылтен шындымем уло. Чечас кондем.
Матра. Ониса, огеш к?л! Ме вет садикте огына…
Ониса. Нимат огыл, мый вашке толам. ( Кая.)
Матра (Микалым шылтален). Арам тарватышыч. Тудлан подылаш да монь огеш лий.
П?кла (мыскарам ыштен). Туге шол. Южгунамже пелта веле, огешат ш?кал!
Матра (Онисам пыдал налын). Ойлыштат к?лдымашым! Шке тугай улат!
Микале. Адак шыже агытан гай толашеда.Чарныза, теве шкежак толеш.
Ониса. кидешыже атым ?ндалын, толын пура. Шкеже куаныше.
Ониса. Теве тудо! Кычальым-кычальым, юмылан тау, кычал муым. Мом ?рдыжышт? шогеда, лишкырак толза.
Микале. Але шуына. Чыталте, Ониса, чаркам кучымо деч ончыч садыш лектын савырнена… Шарныме л?меш фотос?ретым ыштена.
Матра. Чынак, мом шогылтына, кайышна!
Ониса. Ида вашке, ондак икте гыч подыл колтена… Шоптыр гыч ыштыме…
П?кла каяш т??алеш, но Матра тудым чарен шогалта.
Ну, мом ме?ге гай шогылтыда? Толза!
П?кла (ше?гекла чакнен). А ме огына… Мыланна огеш лий… Ме варарак…
Ониса. Туге, туге ынде. Йочам муыныт! Мыйын верчем л?дында? Тиде адак Матран сомылжо.
Матра (лыжган, умылтараш т?чен). Ониса, ит сыре. Кызыт тыланет огеш лий…
Ониса. К? мане? Мыланем таче чыла лиеш! Вет ме нигунамат тыге пырля погынен огынал. Толза, кучыза.
Микале. Чынжымак, ала огеш к?л ыле?
Ониса. Ида ?чаше! Мыйын верчем л?дмыда огеш к?л, мый денем чыла сай… Мый нимогай черле омыл… (Чаркам н?лталеш)
Чыланат Онисам ?рын ончалыт. Нина пура.
Матра. Кай, к?леш- окк?лым ойлышт ит шогылт!
Ониса. Огыда ?шане? Маньым вет, чыла сай.А ну, Микале, гармонетым шокталте-я!.. Микале, шокталте-я шкенаным!
П?кла. Тугеже й?ршын вес паша. Тидын верч подылашат уто огыл. Ониса верч! Тудын тазалыкше верч!
Чыланат чаркам н?лталыт. Ольга ден Николай пурат. Матра кушташ лектеш, вара молымат луктеш. Чыланат куштат.
Ониса. Нина, тыйже мом тушто шогылтат? Тол, кушталте.
Нина. Тау, мыйын кумылем уке.
Ониса. Молан?
Нина. Тый шкеже от шиж?
Ониса (шыргыжын). Уке, а мо тыгай?
Нина (сырен). Тожо мыскарам муын! Калыкын вуйжым а?ыртыл пытаренат. Тыланет верч тынар оксам йомдарышым. Эре ала-мо ок й?р?, эре кычалтылат, эре ала-мом пургедат.
Ирина. Нина,чарне! Авай черле…
Нина (ажыше гай). Кора? тыйже! Могай тудо черле, шояче тудо! От шинче, чылаштым ужмыжо шуын! Амалым муын… Садлан мемнам тышке ?жыктен. Пайремым ыштымыже шуын колтен!
Матра. Лыплане, Нина, тыге сай огыл. Содыки вет ават…
Нина. Могай тудо ава! (Онисалан.) Шояче тудо! Ужмем ок шу тыйым!
Ониса тайналтеш, ушыжым йомдара… Эркын шагат коштеш.
Ониса вакшышыште кия. Молышт йырже шогат.
Т?л й?ра.
Ониса. Матра, ынде мыланем каяш жап. Теве ачам, авам, В?дыремат мыйым налаш толыныт… Нуным вучыкташ огеш лий. Сулыкан улам! Икшывем-влакым чын корныш шогалтен шым керт… Алёнам уныкам ончаш полшо, ит кудалте. П?кла…
П?кла. Мом каласынет, Ониса?
Ониса. П?кла, ала тый денет южгунам шургенат улына… Ала уто шомакымат ойлен колтенам, нелеш ит нал. Тый мыйын моткочак ?шан йолташем лийынат. Тау, тыланет, П?кла. Колю, ве?ым! Тый поро чонан айдеме улат. Алёнам эмлаш ала оксам муын кертат.
Коля. Мый тидым шке ?мбакем налам, авай.
Ониса. Олю! Тау тыланет, мыйым тынар ончыметлан. Микале! Тый тыштак улат?
Микале. Тыштак.
Ониса. П?кла, Матра, Микале, келшен илыза.
Микале. Мутым пуем. Мый шке ?дырамашем-влакым ниг?ланат обижаяш ом пу.
Ониса. Ну, ну, огеш к?л. Эше йорга Микале улат, армийым эртенат… Шинчав?д тыланет келшен ок тол.
Микале. Ониса, мый тыйын ончылнет сулыкан улам. Вурсо, карге мыйым! Мый тыйын суртетым…
Ониса (лыжган.). Ойлымет огеш к?л,мый чыла шинчем. Шижынам… Тыйже вет пален отыл… Тыйын тыште нимогай титакетат уке. Мом арам чонетым туржат! Суртнаже вет нигушкат каен огыл, верыштыжак шога…
Нина аваже воктек куржын мия.
Нина. Авай! Проститле мыйым. Проститле.
Ониса. Нинук, ?дырем. ™дырамашлан пиалым икшыве конда. Марий дене ватым ш?рт? семын икшыве-влак ушен шогышаш улыт, а окса огыл. Молан тугеже мый тыйым ош т?няшкыже шочыктенам. ™дырамашын п?рымашыжак тыгай – йочам ышташ, ончен-кушташ. ™дырамаш деч посна к? тукым вожнам шуяш т??алеш.
Нина. Авай. Нелеш ит нал. Мый вет ша?ге шоналтен шуктыде… Шкат вуем дене умылем, тыге огыл илем. А илыш поргем п?тыра да п?тыра. Илыш тыгай, авай. Чылажымак чон дене шижын шукташ ок лий. Эрдене кынелам, шинчам почам, шонем – вес семын илыман, порылан ?шанен, ш?мым колыштын. А уремыш лектам, чылан ала-кушко вашкат, вашла шинчашкат ончалаш жапым огыт му. Эре ала-мом погат, погат. Оксам чумырат. Мыят тыгак к?леш шонем. Шонышым, пиал-оксаште. Уке улмаш. Оксала, ни й?ратымашым, ни икшывым налаш ок лий. Пиалым налаш ок лий! Вашталтнем мыят, авай, моткочак вашталтнем… Коля, тыйым ом кучо. Ш?мет кузе к?шта, туге ыште.
Ониса. Лыплане, ?дырем. Тыйже вет чынжымак изиет годым моткочак поро чонан улат ыле. Чывиге колен колта гын, пуен-пуен ылыжташ т?чет ыле. Ш?метым колышт, ?дырем. Пиалан лий, ?дырем… Ирина!
Ирина (шортын). Авай, нелеш ит нал.
Ониса. ™дырем, Ирукем, мыланем ит сыре… Мый тый денет шанге утыждене торжан мутланышым…
Ирина. Мый шке титакан улам. Ораде койышемлан нелеш ит нал…
Ониса (?ндалын, в?чкалтен). Мом тый, мом тый, ит шорт. Мый тыйым пешак умылем. Мыйже вет тыйым шудалмаш уке. Й?сланен коштметым ужам да шыдем лектеш. Ала-могай п?ръе? верчын илышетым локтылат. Шот огеш лек гын, тышке илаш кусно. ™дыретат воктенетак лиеш. Кодшылан нелеш ит нал. Мый утыжденат ойлен колтышым.
Ирина. Нимат огыл… Мый вет шкежат умылем: йо?ылыш корным тошкем, но шкем дене нимомат ыштен ом керт. Ынде шонымем вашталтышым: тетла марием дек ом п?ртыл, ?дырем воктене лиям! А пелашем мемнан дене илаш кумылжо лектеш гын, п?ртылеш…Уке гын-шке пала…
Ониса (Ирина ден Алёнам ?ндалын). Пеш чыным ыштет, ?дырем. Ава шке икшывыж пелен лийшаш… Алёна, аватым акле, мутшым колышт…
Алёна (шыпак шортын). Й?ра, ковай, колыштам… Мутым пуэм… Мый вет тудым тыйын семынак й?ратем…
Ониса. Юмылан тау! Кеч теже ала пиалан лийыда… Ынде мыланем каяшат л?дыкш? огыл… В?дыр, ачай, авай! Мый ямде улам.
Ониса вуйжым эркын к?пчыкыш пышта, сем йо?га. Кум ош е? коклаште ?ниса шога..
Шовыч.
